Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy dopuszczają dziś wyrobienie dowodu osobistego dla dziecka przez rodzica pozbawionego władzy rodzicielskiej lub z jej ograniczeniem  
• Organ gminy nie ma zaś podstawy do odmowy wydania dowodu w takich przypadkach
• Tymczasem wobec konfliktu między rodzicami taki stan prawny może stwarzać problemy, np. umożliwiać uprowadzenie dziecka za granicę
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk pisze do ministra spraw wewnętrznych i administracji Tomasza Siemoniaka 
• AKTUALIZACJA: 6.12.2024: MSWiA rozważa podjęcie prac legislacyjnych, których celem będzie zwiększenie bezpieczeństwa wydawania dowodów osobistych dla dzieci

RPO wraca do kwestii uprawnienia do występowania o wydanie dowodu osobistego dla dziecka przez rodzica pozbawionego władzy rodzicielskiej lub jej ograniczonej  (art. 25 ust. 2 ustawy o dowodach osobistych). Pojawia się ona regularnie w skargach obywateli do BRPO; była też w 2016 r. przedmiotem korespondencji Rzecznika z MSWiA 

Obecna regulacja przewiduje, że w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub z ograniczoną, ubiegającej się o wydanie dowodu osobistego, wniosek składa jedno z rodziców, opiekun prawny lub kurator. Wcześniej ustawa przewidywała, że wniosek „składa rodzic". 

Tego właśnie przepisu dotyczyła poprzednia korespondencja z MSWiA. Zmiana nie przyniosła jednak skutku - nadal bowiem chodzi o jednego, w żaden sposób niedookreślonego rodzica. W efekcie wciąż zdarza się, że w sytuacji konfliktu między rodzicami, o dowód osobisty dla dziecka występuje ten rodzic, który jest pozbawiony władzy rodzicielskiej bądź ma ją ograniczoną. Rodzic ten albo nie jest uprawniony do reprezentowania dziecka w ogóle, albo jest uprawniony do tego jedynie w pewnej sferze spraw dziecka. 

Tymczasem organ gminy nie ma podstaw ani, by odmówić wydania dowodu, ani żądać od występującego z wnioskiem rodzica dokumentu uprawniającego go do tego. Często byłoby to zresztą niemożliwe, gdyż zazwyczaj rodzice nie dysponują żadnym poświadczeniem pełni władzy rodzicielskiej. Dopiero w razie regulowania tej kwestii  przez sądy pojawia się możliwość wykazania dokumentem, że dany rodzic ma władzę rodzicielską nad dzieckiem, albo że została mu ona odebrana bądź ograniczona.

Tym samym rodzic z pełnią władzy rodzicielskiej (tzw. „pierwszoplanowy") może nie wiedzieć, że drugi rodzic - pozbawiony tej władzy lub mający ją ograniczoną - wystąpił o dowód i został mu on wydany. U takiego rodzica może budzić to uzasadnione obawy, że drugi rodzic może planować np. uprowadzenie dziecka za granicę (wobec możliwości podróży w ramach strefy Schengen jedynie z dowodem) lub inne czynności reprezentowania dziecka wymagające okazania jego dowodu.

Dodatkowo, na mocy aktualnych przepisów, dowód osobisty może również odebrać rodzic, który nie wnosił o jego wydanie. Organ wydający nie ma zaś podstaw do odmowy wydania dokumentu rodzicowi z ograniczoną władzą.

Jak RPO wskazywał w poprzedniej korespondencji, problemu nie rozwiąże dopisanie do art. 25 ust. 2 po słowie „rodzic" zwrotu „niepozbawiony władzy rodzicielskiej" czy „dysponujący pełnią władzy rodzicielskiej". Pierwsza wersja nie zlikwidowałaby problemu, bo rodzic z władzą ograniczoną nadal mógłby występować o dowód. Druga uniemożliwiłaby zaś złożenie wniosku np. samotnemu rodzicowi, którego władza nad dzieckiem jest ograniczona nadzorem kuratora sądowego. 

Rzecznik przyjmuje argumentację z pisma MSWiA z 19 maja 2016 r. co do odmiennego charakteru dokumentów, jakimi są paszporty i dowody osobiste, oraz co do negatywnego odbioru przez część społeczeństwa zwiększonego obciążenia wymogami formalnymi.  Jednak z uwagi na powtarzające się skargi obywateli ZRPO Stanisław Trociuk prosi Ministra o rozważenie zasadności takich zmian przepisów, które uniemożliwiłyby rodzicom z ograniczoną lub odebraną władzą rodzicielską występowanie o dowód osobisty dla dziecka oraz jego odbiór. 

Odpowiedź Tomasza Szymańskiego, sekretarza stanu w MSWiA

Odpowiadając na wystąpienie Pana Rzecznika z 30 sierpnia 2024 r. dotyczące uprawnienia do występowania z wnioskiem o wydanie dowodu osobistego dla dziecka przez rodzica pozbawionego władzy rodzicielskiej lub o ograniczonej władzy rodzicielskiej, na wstępie pragnę poinformować, że opóźnienie w udzieleniu odpowiedzi wynikało m.in. z konieczności uzyskania stanowiska Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie wystąpienia Pana Rzecznika.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa  w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych ubiegającej się o wydanie dowodu osobistego, wniosek o wydanie dowodu osobistego składa jedno z rodziców, opiekun lub kurator. Natomiast regulacje dotyczące odbioru dokumentu  przewidują, że dowód osobisty osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych odbiera rodzic albo opiekun, a dowód osobisty osoby posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych odbiera osoba ubiegająca się o wydanie dowodu osobistego, rodzic albo kurator. Dowód osobisty może również odebrać rodzic, który nie składał wniosku o wydanie dowodu osobistego.

Argumenty, które przemawiały za wprowadzeniem ww. przepisów prawa zostały wskazane przy piśmie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 maja 2016 r., o sygn. BMP-0790-1-4/2016/PS.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że wprowadzony do ustawy o dowodach osobistych przepis prawa stanowiący, że drugiemu rodzicowi, który nie składał wniosku, przysługuje uprawnienie do odbioru dowodu osobistego dziecka jest rozwiązaniem, które było stosowane przed wprowadzeniem przedmiotowej zmiany na gruncie ww. ustawy. Powyższa zasada była bowiem uregulowana w aktach wykonawczych do ustawy o dowodach osobistych – w pierwszej kolejności w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 stycznia 2015 r. w sprawie wzoru dowodu osobistego oraz sposobu i trybu postępowania w sprawach wydawania dowodów osobistych, ich utraty, uszkodzenia, unieważnienia i zwrotu . Przepis ww. rozporządzenia stanowiący, że dowód osobisty może zostać odebrany przez rodzica niebędącego wnioskodawcą obowiązywał od 4 marca 2019 r. Przedmiotowe rozwiązanie zostało następnie powielone w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 stycznia 2020 r. w sprawie wzoru dowodu osobistego, jego wydawania i odbioru oraz utraty, uszkodzenia, unieważnienia i zwrotu.

Jednocześnie należy zaznaczyć, że organ gminy przyjmujący wniosek o wydanie dowodu osobistego dla dziecka, w każdej sytuacji, w której posiada wiedzę o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu w sposób uniemożliwiający ubieganie się o dowód dla dziecka, bądź też gdy pojawią się inne wątpliwości w powyższym zakresie, powinien zażądać stosownych oświadczeń lub dokumentów pod rygorem wstrzymania procedowania wniosku o wydanie dowodu osobistego.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na fakt, że zgodnie z art. 28 pkt 12 ustawy o dowodach osobistych wniosek o wydanie dowodu osobistego zawiera oświadczenie o prawdziwości danych, o których mowa w pkt 1-9, oraz klauzulę o treści: Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Jednocześnie art. 28a ww. ustawy stanowi, że oświadczenie, o którym mowa w art. 28 pkt 12, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Klauzula wskazana w art. 28 pkt 12, zastępuje pouczenie organu uprawnionego do odebrania oświadczenia o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Wobec powyższego rodzic, który orzeczeniem właściwego sądu jest pozbawiony władzy rodzicielskiej lub ma tę władzę ograniczoną w taki sposób, że nie ma prawa ubiegać się o dowód osobisty dla dziecka, a mimo to składa stosowny wniosek, narusza przepisy prawa i może z tego tytułu ponieść odpowiedzialność karną.

Analogiczne rozwiązania, obejmujące wprowadzenie oświadczenia o prawdziwości danych i klauzuli dotyczącej odpowiedzialności karnej, zostały również wprowadzone w przypadku zgłoszenia utraty lub uszkodzenia dowodu osobistego. Przedmiotowa zmiana w ustawie o dowodach osobistych, na mocy ustawy o zmianie ustawy o dowodach osobistych oraz niektórych innych ustaw, weszła w życie 7 listopada 2021 r. W związku z powyższym osoba, w tym rodzic, która zgłasza utratę dowodu osobistego, a utrata tego dokumentu nie nastąpiła, gdyż dowód osobisty jest w posiadaniu drugiego rodzica, może z tego tytułu ponieść odpowiedzialność karną.

Przedstawiając powyższe, pragnę jednocześnie poinformować, że w przesłanym stanowisku Ministerstwo Sprawiedliwości podzieliło pogląd Rzecznika Praw Obywatelskich, że dopisanie do treści art. 25 ust. 2, art. 30 ust. 2, (a także do art. 47 ust. 4) ustawy o dowodach osobistych po słowie „rodzic” wyrazów „niepozbawiony władzy rodzicielskiej” czy „dysponujący pełnią władzy rodzicielskiej” nie będzie prawidłowe. W ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości, konieczne jest wprowadzenie takiej zmiany, która jednoznacznie będzie odnosiła się do przedstawicielstwa ustawowego rodziców i zakresu ich reprezentacji.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przywiązuje ogromną wagę do kwestii bezpieczeństwa i dobra dzieci. W związku z powyższym, mając na uwadze stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Ministra Sprawiedliwości w omawianej sprawie, rozważane jest podjęcie prac legislacyjnych, których celem będzie zwiększenie bezpieczeństwa wydawania dowodów osobistych dla dzieci. Ze względu na złożoność poruszonego zagadnienia, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej analizy powyższej kwestii, tak aby wypracowane rozwiązania były skuteczne i zapewniały odpowiednią ochronę dzieciom.

IV.7021.65.2016