Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał MRPiPS opinię do aktualnej wersji projektu ustawy o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów
• Marcin Wiącek podziękował min. Agnieszce Dziemianowicz-Bąk za uwzględnienie wcześniejszych uwag do tego projektu - jednocześnie zwraca się o uwzględnienie obecnej opinii

RPO dziękuję za uwzględnienie swych wcześniejszych uwag do projektu ustawy o zawodzie psychologa oraz samorządzie zawodowym psychologów (UD58), dotyczących poszanowania praw odbiorców świadczeń psychologicznych będących osobami małoletnimi i ubezwłasnowolnionymi, zasad odmowy udzielenia świadczeń psychologicznych, zasad zwalniania psychologa z obowiązku zachowania tajemnicy i postępowania dyscyplinarnego. 

W związku zaś z przesłaniem zmienionego projektu ustawy Rzecznik przedstawia opinię na jego temat. Zwraca się o jej uwzględnienie podczas dalszych prac legislacyjnych.

Uwagi do aktualnej wersji projektu

Zgoda na podjęcie i wykonywanie świadczeń psychologicznych

Zgodnie z art. 25 ust. 2 projektu, gdy odbiorcą świadczeń psychologicznych jest małoletni lub osoba ubezwłasnowolniona, zgodę na podjęcie i wykonywanie świadczeń psychologicznych wyraża jego przedstawiciel ustawowy, a wobec jego braku opiekun faktyczny, po otrzymaniu informacji o prawach odbiorcy świadczeń psychologicznych określonych w ustawie oraz celu i zakresie planowanych świadczeń psychologicznych.

Projektodawca nie przewidział jednak sytuacji, gdy odbiorca nie ma przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego lub też gdy porozumienie się z nimi jest niemożliwe.  Celowe wydaje się zatem wprowadzenie konieczności uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego.

Tajemnica psychologiczna po śmierci odbiorcy świadczeń psychologicznych

Zgodnie z art. 27 ust. 5 projektowanej ustawy, psycholog jest związany tajemnicą również po śmierci odbiorcy świadczeń, chyba że zgodę wyrazi osoba bliska, która może określić zakres jej ujawnienia.

Przewidziana regulacja nie uwzględnia jednak ani sytuacji konfliktu między osobami bliskimi co do ujawnienia tajemnicy, ani kwestii poszanowania wyrażonej za życia decyzji odbiorcy świadczeń co do nieudostępniania, także bliskim, informacji objętych tajemnicą po jego śmierci. Według RPO  przepisy powinny pozwalać na rozwiązanie praktycznych trudności w sytuacji konfliktu i stwarzać ramy prawne dla respektowania wyrażonej za życia woli odbiorcy.

Na mocy art. 28 ust. 4 projektu do udostępniania dokumentacji psychologicznej odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy rozdziału 7 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, a więc także art. 26 tejże ustawy, który reguluje sytuację rozwiazywania konfliktu między osobami bliskimi czy postępowania w przypadku sprzeciwu pacjenta wyrażonego za życia. Tym bardziej więc dla zachowania spójności przyjętych regulacji zasadne wydaje się uregulowanie zasad zwalniania psychologa z obowiązku konfidencji po śmierci odbiorcy we wskazanym zakresie.

Doprecyzowania wymaga też sposób zwalniania psychologa z obowiązku zachowania tajemnicy po śmierci w sytuacji, gdy odbiorcą świadczeń psychologicznych była jednocześnie więcej niż jedna osoba.

Dostęp do akt postępowania ws. odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologów

Wątpliwości może budzić wprowadzone w projekcie ograniczenie dostępu do akt postępowania w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologów. Zgodnie z art. 70 ust. 2 projektu rzecznik dyscyplinarny – a w postępowaniu przed sądem psychologów właściwy sąd psychologów – może w drodze postanowienia odmówić udostępnienia akt, jeżeli sprzeciwia się temu dobro postępowania w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologów.

Dostęp do akt postępowania to jeden z elementów prawa do obrony, o którym stanowi art. 42 ust. 2 Konstytucji RP. Odnosi się ono nie tylko do postępowania karnego, ale także innych postępowań toczących się w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej. 

Kwestia dostępu do akt postępowania w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologów nie została osobno uregulowana w projekcie ustawy, wobec czego w tym zakresie odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy K.p.k. Odpowiednio stosowane przepisy dają podstawę do ograniczenia dostępu do akt postępowania wyjaśniającego.

Jednocześnie art. 70 ust. 2 projektowanej ustawy pozwala na daleko idące ograniczenie dostępu do akt postępowania także na etapie postępowania przed sądem psychologów, poprzez odwołanie się do nieostrego pojęcia dobra postępowania. Może to prowadzić do arbitralnego pozbawienia dostępu obwinionego psychologa do akt, a tym samym ograniczenia bądź wręcz uniemożliwienia obrony. W ocenie RPO może to rodzić wątpliwości co do zgodności z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP.

Nieuwzględnienie wcześniejszych uwag

Niezależnie od tego, RPO dziękuje za stanowisko Pani Minister w odniesieniu do innych zgłoszonych uwag w piśmie z 29 lipca 2024 r. Wątpliwości budzą jednak wyjaśnienia co do objęcia zakresem znaczeniowym pojęcia "wykonywanie zawodu psychologa", także prowadzenia przez psychologa badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie psychologii, jak również działalności dydaktycznej w zakresie psychologii, a w konsekwencji zastosowanie wszystkich zasad dotyczących wykonywania zawodu psychologa. 

O ile nie sposób nie zgodzić się, że wolność gwarantowana w art. 73 Konstytucji RP nie ma charakteru absolutnego i może podlegać ograniczeniom, o tyle wprowadzone rozwiązania nie mogą w szczególności ingerować w jej istotę. Tymczasem tego rodzaju zastrzeżenia mogą budzić projektowane przepisy. Mogą np. stwarzać możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologa prowadzącego w sposób rzetelny nowatorskie badania naukowe, które nie są zgodne z aktualnym stanem wiedzy psychologicznej,  negatywnie rzutując na rozwój tego obszaru nauki.

Uwagi Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

RPO wskazuje, że wątpliwości do obecnego brzmienia projektu zgłosiło Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Wskazało na:

• Nieuwzględnienie zgłaszanej przez liczne gremia psychologów uwagi, że psycholog realizujący świadczenia zdrowotne wykonuje zawód medyczny. Jak wskazano w korespondencji do RPO, psycholodzy udzielają świadczeń zdrowotnych w rozumieniu ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W konsekwencji PTP za niezrozumiałe uznaje przyjęcie, że taki psycholog nie wykonuje zawodu medycznego, a jedynie jest "inną osobą" uczestniczącą w udzielaniu świadczeń.
• Nieuwzględnienie szczególnej sytuacji psychologów udzielających świadczeń psychologicznych w placówkach ochrony zdrowia. Jak wskazano, dokumentacja psychologiczna w placówkach ochrony zdrowia nie jest prowadzona poza elektronicznym systemem dokumentacji medycznej. W konsekwencji wątpliwości interpretacyjne mogą budzić właściwe zasady prowadzenia i udostępniania dokumentacji psychologicznej.
• Nieuwzględnienie w projekcie ustawy psychoterapii jako świadczenia psychologicznego. Może to rodzić wątpliwości interpretacyjne co do zakresu świadczeń, do których udzielania uprawniony będzie psycholog.
• Nieuwzględnienie propozycji projakościowych, zmierzających do zagwarantowania, że świadczenia psychologiczne będą udzielane przez osoby dysponujące odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, w tym niewprowadzenie obowiązku poddania się superrewizji przez psychologa. 

Rzecznik prosi o wskazanie przyczyn, dla których tych postulatów środowiska nie uwzględniono w pracach nad projektem.

VII.7016.2.2024