Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby z niepełnosprawnościami i starsze muszą mieć zagwarantowany realny, jak najszerszy dostęp do obiektów użyteczności publicznej i wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego
• Chodzi także o zapewnienie egzekwowania obowiązków z tym związanych wobec właścicieli i zarządców budynków już istniejących
• Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w tej sprawie do Ministra Inwestycji i Rozwoju

Do Biura RPO stale wpływają skargi obrazujące mankamenty obecnych uregulowań prawnych i problemy pod względem dostępności w istniejących już budynkach. Dotyczy to głównie osób z niepełnosprawnościami, osób starszych i coraz mniej sprawnych ruchowo - mieszkających w starym budownictwie w wielokondygnacyjnych budynkach komunalnych, spółdzielczych i należących do wspólnot mieszkaniowych. A przecież takich osób będzie coraz więcej z uwagi na starzenie się społeczeństwa.

RPO od dawna widzi problem 

W 2013 r. RPO sygnalizował Ministrowi Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej problem braku przepisów, które byłyby samodzielną podstawę prawną do dostosowania istniejących obiektów budowlanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Zwracał tez uwagę, że przepisy obecnie obowiązujące pod wieloma względami liberalizują obowiązki związane z przystosowywaniem obiektów budowlanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Zwłaszcza w świetle ratyfikowanej przez Polskę Konwencji  o prawach osób niepełnosprawnych zasadne i celowe jest wprowadzenie wobec właścicieli i zarządców budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnictwa wielorodzinnego obowiązku działań w celu likwidacji przeszkód w codziennej egzystencji osób z niepełnosprawnościami. - Pozwoliłoby to wydatnie przyspieszyć likwidację barier w integracji społecznej tej grupy osób - wskazał zastępca RPO Stanisław Trociuk w pismie do ministra Jerzego Kwiecińskiego.

Wprawdzie Prawo budowlane i odpowiednie rozporządzenie Ministra Infrastruktury przewidują szereg obowiązków w celu zapewnienia niezbędnych warunków do korzystania  z budynków przez osoby z niepełnosprawnością, lecz zdaniem Rzecznika wydają się one niewystarczające.

S.Trociuk podał przykład mieszkańca Zabrza - osoby  z niepełnosprawnością ruchową - który mieszka w wielopiętrowym budynku z 1979 r. z wielkiej płyty, gdzie nie ma podjazdu dla wózka inwalidzkiego. W wyniku działań Pełnomocnika Terenowego RPO w Katowicach Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Zabrzu ustalił, że budynek zrealizowano bez zapewnienia dostępności dla osób na wózkach inwalidzkich. PINB stwierdził też, że brak jest obowiązku dostosowywania istniejących budynków do wymagań dotyczących zapewnienia dostępności dla osób z niepełnosprawnością.

Potwierdza to istnienie poważnego problemu systemowego, który wymaga interwencji prawodawcy -  zaznaczył S. Trociuk.

RPO z uznaniem przyjął  zaś inicjatywę resortu Infrastruktury i Budownictwa z lipca 2017 dotyczącą opracowania „Standardów dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami mając na uwadze koncepcję projektowania uniwersalnego”. Celem tego poradnika jest wskazanie odpowiednich rozwiązań w zakresie kompleksowego dostosowania projektowanych budynków do zróżnicowanych potrzeb ich użytkowników, mając na uwadze zasady tzw. projektowania uniwersalnego.

S. Trociuk zwrócił się ponownie do ministra J. Kwiecińskiego o rozważenie podjęcia zmian legislacyjnych,  które realnie i w możliwie najszerszym zakresie umożliwią dostęp osób z niepełnosprawnościami do obiektów użyteczności publicznej i wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego oraz wprowadzą narzędzia umożliwiające egzekwowanie takich obowiązków wobec właścicieli i zarządców budynków.

Co przewiduje Konwencja 

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych definiuje pojęcie uniwersalnego projektowania. Zobowiązuje też państwa-strony do popierania tej zasady przy tworzeniu norm i wytycznych.

Uniwersalne projektowanie oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania (np. wejście do budynku z poziomu gruntu, bez schodów i potrzeby budowy podjazdu).

Prawo budowlane nakazuje dostępność nowych budynków dla osób z niepełnosprawnościami, nie wymaga jednak stosowania zasad uniwersalnego projektowania. W praktyce uwzględnia się jedynie dostępność dla osób na wózkach - potrzeby np. osób niewidomych są pomijane. Właściciele budynków wybudowanych przed 1995 r. w ogóle zaś nie mają obowiązku likwidacji barier architektonicznych.

Jesienią 2018 r. Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami, który monitoruje przestrzeganie Konwencji, zbada sprawozdanie polskiego rządu z jej wdrożenia i wyda rekomendacje dla Polski.  Jednym z pytań Komitetu wobec Polski było, czy przepisy ws. dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami wprowadzają wymóg stosowania zasad uniwersalnego projektowania oraz kary za ich nieuwzględnianie.

BPK.7215.11.2017