Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się na trudności w skorzystaniu ze zwolnienia w podatku od spadków i darowizn po stracie osoby najbliższej
• Piszą, że przyczyną niedotrzymania 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie skarbówce nabycia spadku na specjalnym formularzu jest brak wiedzy lub niedoinformowanie o tych warunkach
• Przy niedotrzymaniu terminu jedyną drogą jest wniosek o ulgę w spłacie zobowiązania podatkowego, ale fiskus zazwyczaj odmawia, a sprawy sądowo-administracyjne nie zawsze kończą się pozytywnie dla podatników
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta Ministra Finansów o możliwość wprowadzenia dla sądów i notariuszy ustawowego obowiązku pouczania obywateli o takich warunkach

Do Biura RPO nadal wpływają skargi wskazujące na trudności obywateli w skorzystaniu ze zwolnienia w podatku od spadków i darowizn po stracie osoby najbliższej. Zdaniem skarżących, niejednokrotnie przyczyną niedotrzymania ustawowego 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie w urzędzie skarbowym nabycia spadku na formularzu SD-Z2 jest brak wiedzy lub niedoinformowanie o tych warunkach formalnych koniecznych do uzyskania zwolnienia.

Problem obrazuje sprawa obywatelki, która uchybiła terminowi z powodu niewiedzy oraz konieczności sprawowania intensywnej opieki. Opiekowała się bowiem niemal 103-letnią babcią oraz matką chorującą  na raka. Musiała ona także zrezygnować z działalności gospodarczej. Babcia wnioskodawczyni zmarła, zostawiając jej w spadku mieszkanie. Potem stan matki skarżącej pogorszył się. Córka była pochłonięta wyczerpującą, całodobową opieką. Z racji tego zaangażowania i braku informacji o warunkach formalnych, upłynął jej termin do złożenia zgłoszenia SD-Z2.

Odbierając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, wnioskodawczyni nie była zdolna do samodzielnego powzięcia wiadomości o konsekwencjach tego, gdyż była skupiona na szukaniu pomocy oraz pomocy  matce. Zwróciła uwagę, że kancelarie notarialne zazwyczaj wyraźnie informują o możliwości zwolnienia i  konieczności złożenia formularza SD-Z2. Zdaniem skarżącej, stawia to osoby zamożne, które stać na korzystanie z usług kancelarii notarialnych, w pozycji uprzywilejowanej względem tych, które nie mogą sobie na to pozwolić. 

Zdaniem wnioskodawczyni, gdyby obywatele otrzymywali jasny komunikat  – zarówno od  sądu, jak i notariuszy – o możliwości skorzystania ze zwolnienia pod warunkiem zgłoszenia nabycia spadku w terminie pół roku, z pewnością zmniejszyłaby się liczba osób opodatkowanych podatkiem od spadków i darowizn. 

Sądy administracyjne stoją na stanowisku, że niedotrzymanie terminu wywiera skutek prawny w postaci definitywnej utraty prawa do zwolnienia - bez względu na przyczynę uchybienia.  Termin ten nie może być przywrócony. W przypadku niedotrzymania terminu jedyną drogą jest zwrócenie się o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego. 

Analiza spraw wpływających do BRPO wskazuje, że pozytywne rozpatrzenie takiego wniosku  przez fiskusa bez ingerencji sądu administracyjnego jest praktycznie niemożliwe. Nawet w przypadku stwierdzenia przesłanki ważnego interesu podatnika lub interesu społecznego, działając w granicach uznania administracyjnego, organy odmawiają umorzenia zaległości podatkowej z odsetkami. W niektórych przypadkach rozstrzygnięcia skarbówki są korygowane w kontroli sądowo-administracyjnej. Niemniej jednak takie postępowania trwają latami i nie zawsze kończą się pozytywnym dla podatnika rozstrzygnięciem.

Kwesta uzyskiwania zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych była już przedmiotem wystąpienia do MF. RPO wskazywał że norma z art. 4a upsid ma cel społeczny. Zasadniczym powodem jej wprowadzenia było zapewnienie szczególnej ochrony majątku najbliższej rodziny przez zniesienie obciążeń podatkowych dla nabywających nieodpłatnie majątek od najbliższych. RPO apelował o rozważenie zasadności rezygnacji z konieczności zgłoszenia w 6-miesięcznym terminie.

Resort nie zgodził się z tym postulatem. Wskazał, że całkowita rezygnacja z dokonania zgłoszenia nie wydaje się zasadna z punktu widzenia prawidłowości działania i szczelności systemu podatkowego. Resort zapewniał, że na bieżąco analizuje orzecznictwo sądów administracyjnych pod kątem zaprojektowania zmian w upsid, które ułatwiłyby korzystanie ze zwolnienia podatkowego, a nie prowadziłyby do rozszczelnienia systemu.

Marcin Wiącek prosi min. Andrzeja Domańskiego o stanowisko co do zainicjowania zmian legislacyjnych i wprowadzenia ustawowego obowiązku pouczenia obywatela o warunkach koniecznych dla takiego zwolnienia, który spoczywałby na sądach i  na notariuszach. Alternatywnie RPO wnosi o inne działania dla wzmocnienia sytuacji podatników, którzy z niezawinionych przyczyn lub z powodu niedoinformowania nie dopełnili warunków niezbędnych do skorzystania ze zwolnienia.

W  ocenie RPO otrzymanie przez obywatela klarownego pouczenia mogłoby przyczynić się do zmniejszenia przypadków, gdy z powodu niewiedzy podatnika minął omawiany 6-miesięczny termin.

V.511.526.2024