Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Obywatel może się poskarżyć Rzecznikowi:

• jeśli instytucja państwowa naruszyła jego prawa,
• jeśli jest osobą pozbawioną wolności, której prawa państwo narusza,
• gdy został nierówno potraktowany ze względu na cechę (np. płeć, wiek, wyznanie, orientację seksualną) przez instytucję państwa lub przez współobywatela.

Na czym polegają możliwości działania Rzecznika Praw Obywatelskich?

Nie polega to tylko na zbadaniu i nagłośnieniu sprawy, czy na przedstawieniu argumentów w imieniu obywatela w prawnym języku (tak, jak to robi adwokat) – jak mogą to robić organizacje pozarządowe

Nie polega to też na podejmowaniu decyzji i rozstrzygnięć – jak czynią to rządzący i administracja oraz sądy.

RPO nie może zmienić prawa, jak czyni to parlament. Nie może nawet wnieść do Sejmu projektu zmiany prawa (choć może oceniać projekty już złożone) .

Rzecznik Praw Obywatelskich ma jednak szczególne, gwarantowane przez Konstytucję i samą ustawę o RPO możliwości działania:

• Jeśli zwróci się o wyjaśnienia do instytucji (organu): np. wójta, policji, sanepidu, dyrektora szkoły lub lokalnego centrum kultury – ta MUSI mu odpowiedzieć na piśmie.
• Jeśli zdecyduje się zaskarżyć postanowienie instytucji (organu), np. UOKiK - sąd MUSI je rozpatrzyć i rozważyć przedstawione argumenty.
• Jeśli zdecyduje się przystąpić do sprawy w sądzie po stronie obywatela (w sądzie powszechnym, administracyjnym, Trybunale Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej obywatela) – STAJE się stroną postępowania. Może więc składać przed sądem wnioski, ma też wgląd w akta.
• W przypadku zakończonych prawomocnie wyroków w sprawach cywilnych i administracyjnych, które dotyczą konstytucyjnych praw i wolności, RPO może złożyć skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego albo do NSA. Taka skarga MUSI być rozpatrzona.
• W przypadku spraw karnych (człowiek kontra prokurator i sąd), kiedy zapadnie wyrok prawomocny, RPO może złożyć kasację do Sądu Najwyższego. Taką kasację Sąd Najwyższy MUSI rozpatrzyć (choć może odrzucić argumenty RPO).
• W przypadku spraw z ostatnich 20 lat RPO może wnieść skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego (może to zrobić tylko on i Prokurator Generalny), a SN MUSI sprawą się zająć.

W każdej z tych sytuacji wniosek ze strony RPO jako konstytucyjnego organu ma szczególną moc: nie może być zignorowany, zostawiony bez rozpatrzenia.

Oprócz tego RPO ma prawo przedstawiać stanowiska o charakterze generalnym, tj. wskazywać rządzącym, gdzie prawo nie działa i wymaga zmian. Instytucje i ministerstwa, do których RPO się zwraca, POWINNY mu co najmniej odpowiedzieć (choć nie zawsze się tak dzieje).

RPO może zwracać się do senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji o rozpoczęcie działań legislacyjnych, a to może się skończyć podjęciem działań przez Senat i przekazaniem projektu Senatowi.

RPO może w końcu zwracać się do Trybunału Konstytucyjnego o sprawdzenie konstytucyjności konkretnych przepisów (takie wnioski nazywane są abstrakcyjnymi, w przeciwieństwie do konkretnych wniosków, które może złożyć do TK obywatel w skardze konstytucyjnej, kiedy uważa, że przegrał sprawę w sądzie, bo sąd był związany niekonstytucyjnymi przepisami).

Oczywiście w przypadku postępowań przed sądami uprawnienia RPO są ograniczone prawem – ma tylko określony czas na podjęcie decyzji, zakres spraw, w które się może włączyć, też jest ograniczony.

Więcej informacji na ten temat można znaleźć w załączonym niżej poradniku NADZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA W DZIAŁANIACH RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH