Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Od 15 lipca 2021 r. za każdym razem gdy parlament nie zdoła wybrać nowego Rzecznika Praw Obywatelskich do czasu zakończenia kadencji poprzedniego RPO, urząd Rzecznika pozostanie nieobsadzony, a obywatele stracą konstytucyjne prawo do pomocy Rzecznika (zapisane w artykule 80 Konstytucji). Stan ten może trwać w nieskończoność – do czasu aż Sejm i Senat porozumieją się między sobą.
• Wcześniej gwarancję, że na stanowisku RPO będzie zawsze osoba stojąca na straży praw i wolności obywatelskich zapisanych w rozdziale II Konstytucji, zapewniał art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich. VII kadencja RPO skończyła się 9 września 2020, ale nowy Rzecznik nie został wybrany przez 10 miesięcy, więc ustępujący Rzecznik Praw Obywatelskich nadal pomagał obywatelom. Podobna sytuacja była w 2005 i 2006 r, kiedy ustępujący RPO pełnił funkcję przez dodatkowe 7 miesięcy, ponieważ parlament nie zdołał na czas wyłonić następcy.
• W dniu 15 kwietnia 2021 r. Trybunał Konstytucyjny wydał jednak wyrok w sprawie o sygn. akt K 20/20, w którym stwierdził jednogłośnie, że przepis pozwalajacy Rzecznikowi Praw Obywatelskich działać na rzecz obyateli, jeśli jego następca nie został wyłoniony, jest niezgodny z art. 209 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie Trybunał odroczył utratę mocy tego przepisu o 3 miesiące – właśnie do 15 lipca 2021 r.

Dlatego 15 lipca 2021 jest tak ważną datą, jeśli chodzi o prawa obywateli do pomocy RPO (artykuł 80 Konstytucji).

Publikujemy "białą księgę" - zestaw dokumentów, które pokazują, jak do tego doszło i jakie argumenty padły w trakcie tego postępowania (załącznik poniżej) 

Warto w tym miejscu przypomnieć, na czym polega prawa i zadania Rzecznika Praw Obywatelskich.

RPO sprawdza, czy prawa obywateli są szanowane przez instytucje państwowe. Bada, czy działania urzędów i różnych instytucji wobec obywatela były zgodne z prawem. Analizuje też, czy urzędnicy, sądy, szpitale, szkoły i inne służby nie zaniedbały spraw zgłaszanych im przez ludzi.

Robi to na podstawie wniosków obywateli (których rocznie wpływa 70 tys. czyli 200 dziennie) i  informacji pojawiających się publicznie, np. w mediach.

Jeśli ktoś ma problem na przykład: z emeryturą, mieszkaniem, alimentami, może zwrócić się do Rzecznika. Wtedy sprawdzi on, czy urzędnicy postępowali zgodnie z prawem. Rzecznik zajmuje się też prawami więźniów i mieszkańców domów pomocy, dostępem do służby zdrowia, prawem do nauki czy wolnością słowa. Dotyczy to każdego prawa i wolności zapisanej w rozdziale II Konstytucji – od wolności politycznych przez prawa pracownicze, prawa konsumentów, pacjentów, rodziców i dzieci, uczniów i nauczycieli, lokatorów, członków spółdzielni, a także właścicieli. Zajmuje się sprawami dotyczącymi własności, przedsiębiorców, rolników i praw lokalnych wspólnot do czystego środowiska.

W niektórych sytuacjach Rzecznik może pomóc także w sądzie. Nie pełni funkcji adwokata. Stara się jednak interweniować szczególnie tam, gdzie decyzja sądu może mieć znaczenie dla wielu obywateli.

Może wtedy przystąpić do sprawy sądowej po stronie obywatela.

Ma też prawo do składania kasacji, skarg kasacyjnych i skarg nadzwyczajnych. Może przystępować do spraw ważnych dla polskich obywateli, które toczą się przed sądami europejskimi: Europejskim Trybunałem Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Oprócz pomagania w konkretnych sprawach Rzecznik może też występować z pomysłami, jak poprawić prawo i działanie państwa (takie działanie Rzecznika nazywa się wystąpieniem generalnym). Rzecznik nie pisze jednak projektów ustaw. Wskazuje za to władzom, na czym polega problem, który dotyczy wielu osób. W przepisach może być bowiem błąd, mogą one nie przewidzieć sytuacji, w jakiej znajdują się ludzie. Rzecznik może to zobaczyć właśnie dzięki skargom, które dostaje od obywateli. One pokazują, jak państwo działa w praktyce. 

Rzecznik dodatkowo zajmuje się sprawami gorszego traktowania ludzi ze względu na to, kim są (dyskryminacją). To zadanie wynika ze specjalnej ustawy, którą Polska przyjęła wstępując do Unii Europejskiej. W Europie państwa mają obowiązek sprawdzać, czy nikt nie jest traktowany gorzej ze względu na swoją cechę - np. niepełnosprawność, wiek, płeć, religię. Mają też obowiązek takiemu krzywdzeniu ludzi przeciwdziałać.

Rzecznik zajmuje się także sprawami osób z niepełnosprawnościami. Jego obowiązkiem jest bowiem sprawdzanie, jak Polska stosuje podpisaną (ratyfikowaną) Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Rzecznik ma obowiązek przeciwdziałać złemu traktowaniu ludzi wszędzie tam, gdzie zależą  oni na innych – w więzieniach, aresztach, w domach pomocy, w szpitalach psychiatrycznych. Ten obowiązek wynika z Konwencji ONZ o zakazie tortur.

Kto może się zwrócić o pomoc do RPO?

Każdy polski obywatel lub cudzoziemiec (jeśli chce zgłosić skargę na działanie polskiej instytucji), grupa obywateli lub organizacja.

Rzecznik przyjmuje wnioski elektronicznie, pocztą, a także w czterech biurach w Polsce: w Warszawie, Gdańsku, Katowicach i Wrocławiu. Do wybuchy pandemii przedstawiciele RPO dyżurowali także w 11 miastach: w  Bydgoszczy, Częstochowie, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu Słupsku, Szczecinie i Wałbrzychu.

Można z ekspertami Biura RPO skontaktować się pod bezpłatnym telefonem 800-676-676.