Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich wraca do kwestii uzyskiwania od administracji więziennej informacji o bliskich przebywających w jednostkach penitencjarnych, gdy mają oni poważne kłopoty zdrowotne
• Służba Więzienna udostępnia informacje o sobie osadzonej jej bliskim - po złożeniu przez nie wniosku oraz za pisemną zgodą danej osoby. Gdy jednak osadzony jest w złym stanie zdrowia, nie może wyrazić swej woli
• Rozwiązaniem byłoby przyjmowanie od każdego więźnia oświadczenia, w którym wskazywałby osoby upoważnione do informacji o nim wobec poważnej choroby, wypadku czy hospitalizacji. SW powinna też sama zawiadamiać osoby wskazane w oświadczeniu o szczególnych sytuacjach dotyczących osadzonego.
• Marcin Wiącek prosi Ministra Sprawiedliwości o wprowadzenie do Kodeksu karnego wykonawczego przepisu regulującego te kwestie w sposób zapewniający respektowanie prawa osób pozbawionych wolności i ich rodzin do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego oraz odpowiadający standardom międzynarodowym

Przy badaniu przez RPO wniosków osób pozbawionych wolności ujawnił się istotny problem pozyskiwania przez rodziny informacji o bliskich przebywających w jednostkach penitencjarnych.

Osoby osadzone w zakładach karnych i aresztach śledczych mają zagwarantowane prawem możliwości utrzymywania kontaktu z rodziną przez widzenia, korespondencję bądź rozmowy telefoniczne. Korzystając z tego prawa, sami przekazują bliskim informacje o swojej aktualnej sytuacji. Nierzadko jednak zdarza się, że ta komunikacja zostaje nagle przerwana. Najczęściej powodem jest stan zdrowia osadzonego – gdy miał wypadek, poważnie pogorszyło mu się zdrowie w ciężkiej chorobie, uaktywniły się zaburzenia psychiczne. Wtedy osadzony nie jest w stanie sam powiadomić bliskich o swej sytuacji. Gdy zaniepokojona brakiem kontaktu rodzina próbuje uzyskać informacje od administracji jednostki penitencjarnej, często spotyka się z odmową.

Służba Więzienna udostępnia dane osobowe osoby pozbawionej wolności członkom jej rodziny, osobom bliskim i innym osobom w trybie określonym w art. 24a ust. 2 ustawy o SW, po złożeniu wniosku w formie papierowej lub elektronicznej oraz za pisemną zgodą osoby, której wniosek dotyczy.

Jak wynika z wyjaśnień SW, jeżeli do wniosku rodziny nie jest dołączone oświadczenie osadzonego o zgodzie na udzielenie informacji, administracja zwraca się do niego o jej wyrażenie. Jeśli zostanie udzielona, administracja przekaże wnioskodawcy żądane informacje, jeśli zaś jej nie uzyska, nie będzie mogła zrealizować wniosku rodziny.

Nie zawsze jednak brak zgody osadzonego jest efektem jego wyboru. W sprawach, które badał RPO, wielokrotnie okazywało się, że osadzony nie był w stanie wyrazić zgody ze względu na stan zdrowia albo dlatego, że został gdzieś przetransportowany.

W jednej ze spraw rodzina przybyła na widzenie z osadzonym otrzymała informację, że nie przebywa on już w tej jednostce. Odmówiono informacji dokąd i dlaczego skazany został przewieziony. W wyjaśnieniach dla RPO SW poinformowała, że osadzony został trzy dni wcześniej przewieziony do zakładu psychiatrycznego w związku z orzeczeniem środka zabezpieczającego. Odmowę udzielenia rodzinie informacji  uzasadniono niemożnością uzyskania od osadzonego zgody na przekazanie takich informacji.

Zanim rodzina zda sobie sprawę, że osadzony nie nawiązuje kontaktu, i podejmie działania w celu ustalenia przyczyny, od zdarzenia, którego skutkiem było zerwanie kontaktu z bliskimi, mija pewien czas. Złożenie wniosku i procedura jego rozpatrywania zajmują kolejne dni. Opóźnienie może mieć znaczenie, gdy przyczyną braku kontaktu jest pogorszenie stanu zdrowia osadzonego.

W BRPO badano też sprawę z wniosku kobiety, której brat został przewieziony z zakładu karnego do szpitala w związku z pogorszeniem zdrowia w przebiegu choroby nowotworowej. Wnioskodawczyni nie została o tym powiadomiona przez administrację; informację taką przekazał jej inny osadzony. Wnioskodawczyni nie uzyskała informacji o stanie brata. Po kilku dniach kontakt z nią nawiązał personel szpitala, gdzie trafił brat, informując, że jego stan zdrowia jest krytyczny. Gdy rodzina przybyła do szpitala, już nie mogła nawiązać z nim kontaktu, tegoż dnia zmarł.

Wskazuje to, że istniejące uregulowania prawne nie są wystarczające do zagwarantowania określonego w art. 47 Konstytucji RP, art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i art. 7 Karty Praw Podstawowych UE prawa osadzonego i jego bliskich do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Istnieje zatem pilna potrzeba wprowadzenia rozwiązań prawnych, które zapewniałyby niezwłoczne uzyskanie przez rodzinę wiedzy o szczególnie istotnych zdarzeniach dotyczących osadzonego w sytuacji, gdy on sam nie będzie mógł przekazać takiej informacji.

Należałoby przyjąć, że to administracja jednostki penitencjarnej powinna zainicjować przekazanie informacji o osadzonym osobom najbliższym lub przez niego wskazanym. W ocenie RPO przepisy powinny zobowiązywać administrację do powiadomienia rodziny lub innych bliskich o szczególnych sytuacjach dotyczących osadzonego,  jak poważna choroba, wypadek, pobyt w szpitalu.

Jednocześnie należałoby wprowadzić obowiązek odebrania od każdego osadzonego, niezwłocznie po przyjęciu, oświadczenia, w którym wskazywałby on osoby upoważnione do informacji na jego temat (lub nie upoważniał nikogo). Oświadczenie powinno być ujęte w systemie informatycznym, Osadzony w każdym czasie mógłby swoje oświadczenie uzupełnić lub zmienić.

W tej sprawie RPO zwracał się wcześniej do Dyrektora Generalnego SW. Nie podzielił on przekonania o potrzebie podjęcia działań w tym zakresie. Zwrócił uwagę, że w obecnym stanie prawnym gromadzenie przez SW informacji niezbędnych do realizacji zaproponowanej procedury nie miałoby dostatecznego umocowania prawnego i mogłoby naruszać zasady minimalizacji danych i ograniczonego przechowywania, o których mowa w przepisach dotyczących ochrony danych osobowych.

Uznając słuszność tej opinii, należy przyjąć, że obowiązek powiadamiania rodzin osób pozbawionych wolności o szczególnych zdarzeniach dotyczących osadzonych powinien zostać nałożony przepisami o randze ustawy - podkreśla RPO.

Wdrożenie takich procedur zalecają zarówno Europejskie Reguły Więzienne, jak i Reguły Nelsona Mandeli. 

IX.517.523.2024