Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływa coraz więcej skarg osób pozbawionych wolności na odmowy zabezpieczenia zapisów monitoringu przez dyrektorów więzień
• Marcin Wiącek prosi Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o zwrócenie uwagi na właściwą praktykę stosowania przepisów, które nie ograniczają osadzonym prawa do składania takich wniosków
• AKTUALIZACJA: Podzielając zdanie RPO, Zastępca Dyrektora Generalnego SW polecił, aby po wniosku osadzonego sprawdzać, czy w związku z przedstawionymi w nagraniach monitoringu informacjami zachodzą przesłanki do podjęcia decyzji o przechowywaniu i wykorzystaniu utrwalonego materiału

Wyniki postępowań wyjaśniających w BRPO dowodzą, że dyrektorzy rozpoznają takie wnioski odmownie, twierdząc, iż skazany nie jest uprawniony do składania wniosków w przedmiocie zabezpieczenia nagrań z kamer telewizji przemysłowej.

W jednej z prowadzonych spraw dyrektor powołał się na tę przesłankę, odmawiając skazanemu zabezpieczenia monitoringu z celi, w której miało dojść do konfliktu ze współosadzonym i stosowania gróźb karalnych. Inny dyrektor odmówił z uwagi na upływ okresu przechowywania nagrania. Poproszony o stanowisko, wyraził pogląd, że zabezpieczenia monitoringu na wniosek skazanego nie przewiduje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 16 października 2009 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do przekazywania, odtwarzania i utrwalania obrazu lub dźwięku z monitoringu w zakładach karnych.

Dyrektorzy wskazują, że decyzję o zabezpieczeniu monitoringu można podjąć po otrzymaniu wniosku od organów do tego upoważnionych, np. Policji, prokuratury czy sądu. Wskazują, że jeżeli skazany uzna, iż dany zapis dokumentuje istotne dla niego okoliczności mające znaczenie prawne, może wystąpić do tych organów ze stosownym wnioskiem.

Takie stanowisko budzi wątpliwości RPO. Zgodnie bowiem z art. 73a Kodeksu karnego wykonawczego zakłady karne mogą być monitorowane przez wewnętrzny system urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk, w tym przez system telewizji przemysłowej. Monitorowanie, zapewniające możliwość obserwowania zachowania skazanego, można stosować w szczególności: w celach mieszkalnych wraz z częścią przeznaczoną do celów sanitarno-higienicznych, w łaźniach, w pomieszczeniach wyznaczonych do widzeń, w miejscach zatrudnienia osadzonych, w ciągach komunikacyjnych, na placach spacerowych, a także do obserwacji terenu zakładu karnego na zewnątrz budynków, w tym linii ogrodzenia zewnętrznego. O tym, w jakich miejscach będzie zainstalowany monitoring, decyduje jego dyrektor, mając na celu zapewnienie porządku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym.

Utrwalony obraz lub dźwięk, który nie zawiera informacji wskazujących na popełnienie przestępstwa lub nie jest istotny dla bezpieczeństwa zakładu karnego albo skazanego, podlega niezwłocznemu zniszczeniu. W przeciwnym razie dyrektor zakładu podejmuje decyzję o czasie jego przechowywania i sposobie wykorzystania.

Z regulacji tych wynika zatem, że przepisy przyznają dyrektorowi zakładu karnego prawo do oceny, czy zapis monitoringu zawiera takie informacje, które uzasadniają jego zabezpieczenie. Nie reguluje natomiast kwestii dotyczącej podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o zabezpieczenie. Nie czyni tego również rozporządzenie MS z 16 października 2009 r.

Pomimo że przepisy wprost nie dają osadzonemu uprawnienia do składania wniosków o zabezpieczenie monitoringu, to zarazem w żaden sposób tego nie uniemożliwiają.  Uprawnienie takie należy wywodzić z art. 6 § 2 k.k.w. Natomiast wskazywany przez kierowników § 5 ust. 1 rozporządzenia stanowi o udostępnianiu zapisu na pisemny wniosek uprawnionego podmiotu, a nie o jego zabezpieczeniu.

Analogiczne stosowanie tego przepisu do wniosków o zabezpieczenie monitoringu jest więc niewłaściwe.
Za nieskuteczną należy ponadto uznać propozycję, aby osadzeni za pomocą wniosków kierowanych w pierwszej kolejności do Policji, prokuratury lub sądu inicjowali procedurę zabezpieczenia monitoringu. Biorąc bowiem pod uwagę  niezbędny czas do przedstawienia takiego wniosku i jego rozpoznania - w połączeniu z § 3 pkt 6 rozporządzenia - rozwiązanie takie należy uznać za iluzoryczne.

§ 3 pkt 6 rozporządzenia stanowi, że pojemność nośników urządzeń utrwalających umożliwia przechowywanie i odtwarzanie utrwalonego obrazu lub dźwięku przez co najmniej 7 dni, po upływie których utrwalony obraz lub dźwięk ulega automatycznemu zniszczeniu. Określony jest co prawda jedynie minimalny okres przechowywania obrazu lub dźwięku, niemniej praktyka stosowania tego przepisu wskazuje, że ów termin jest raczej normą aniżeli wyjątkiem. 

Potwierdzeniem iluzoryczności procedury sugerowanej przez dyrektorów jest opisany na wstępie przypadek skazanego, który złożył do sądu penitencjarnego wniosek o zabezpieczenie monitoringu. Sąd podjął czynności wyjaśniające dopiero po blisko miesiącu, a więc w czasie, w którym upłynął już okres przechowywania i odtwarzania monitoringu, wobec czego niemożliwe już było jego zabezpieczenie.

Jeżeli zatem skazany złoży do dyrektora zakładu karnego wniosek o zabezpieczenie nagrania z monitoringu przed jego zniszczeniem, to wniosek ten powinien zostać rozpoznany pod kątem przesłanek z art. 73a § 7 k.k.w. Dyrektor podejmie ostateczną decyzję, m.in. o sposobie wykorzystania monitoringu, która zawsze musi być poprzedzona merytoryczną oceną, czy zawarte informacje wskazują na popełnienie przestępstwa lub są istotne dla bezpieczeństwa zakładu karnego albo skazanego. Gdy wskazane przesłanki wystąpią, dyrektor będzie miał obowiązek zabezpieczyć wskazany przez osadzonego zapis monitoringu.

Marcin Wiącek prosi zatem dyrektora generalnego SW gen. insp. Jacka Kitlińskiego o zwrócenie uwagi dyrektorom jednostek penitencjarnych na właściwą praktykę stosowania obowiązujących przepisów, które nie ograniczają osadzonym prawa do składania wniosków o zabezpieczenie monitoringu. 

Odpowiedź płk. Macieja Koniora, zastępcy Dyrektora Generalnego SW  

Odpowiadając na pismo z dnia 14 listopada br., w którym zwrócił Pan uwagę na coraz liczniejsze skargi osób pozbawionych wolności na odmownie rozpatrywane wnioski osadzonych w sprawie zabezpieczenia materiału z monitorowania obrazu i dźwięku prowadzonego w zakładach karnych oraz aresztach śledczych - uprzejmie informuję, że sformułowane przez Pana wątpliwości zostały przeanalizowane w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej.

Podzielając Pańskie zdanie w tej kwestii poleciłem, aby w zakładach karnych oraz aresztach śledczych - w przypadku wpłynięcia wniosków osób pozbawienia wolności w sprawie zabezpieczenia materiału z monitorowania obrazu i dźwięku - każdorazowo sprawdzać, czy w związku z przedstawionymi w nich informacjami zachodzą przesłanki do podjęcia decyzji o przechowywaniu i wykorzystaniu utrwalonego materiału.

IX.517.437.2023