Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Opozycjoniści wcielani w PRL do wojska pod pozorem powszechnego obowiązku obrony mogą ubiegać się o odszkodowanie czy zadośćuczynienie tylko za taką służbę od listopada 1982 r. do lutego 1983 r.
• Tymczasem takie prawo powinni mieć wszyscy powołani z tej przyczyny do wojska od 1956 r. - wskazuje RPO
• Chodzi np. o ludzi branych do wojska po Marcu 1968 r., wydarzeniach Grudnia 1970 r. czy w związku z Czerwcem 1976 r. 
• Obecne ograniczenie jest niezgodne z Konstytucją, bo w sposob nieuzasadniony różnicuje prawa osób w tej samej sytuacji

Dlatego RPO Adam Bodnar prosi Marszałka Senatu o odpowiednią inicjatywę legislacyjną.

- Osobie, która w okresie od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę – głosi art. 8a ustawy  o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Tym samym prawo to przysługuje ok. 1600 działaczom zdelegalizowanej „Solidarności” w okresie stanu wojennego, którzy od listopada 1982 r. do lutego 1983 r. odbywali przymusową służbę wojskową. Trafiali oni nie do zwykłych jednostek, ale do tzw. wojskowych obozów specjalnych (m.in. w Chełmnie nad Wisłą, Czerwonym Borze, Trzebiatowie, Rawiczu, Unieściu, Budowie, Dęblinie i Czarnym).  De facto był to rodzaj internowania (od którego władze wówczas już odchodziły).

Przepis ten pomija jednak osoby zaangażowane w wydarzenia Marca 1968 r., uczestników strajków z lat 1970-1971 oraz działaczy  opozycji,  „profilaktycznie” powołanych do  wojska przed podwyżkami cen w czerwcu 1976 r.

RPO przypomina, że ustawa z 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych zawiera definicję osoby represjonowanej w PRL. To m.in. ten, kto od 1 stycznia 1956 r. do  31 lipca 1990 r. przez powyżej 30 dni pełnił  służbę wojskową, do której odbycia  powołano go z przyczyn politycznych (za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka).

Tym samym obecny przepis ustawy w niedopuszczalny sposób różnicuje sytuację osób ubiegających się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie za  represje - w porównaniu z osobami, które były represjonowane w ten sam sposób i z tego samego powodu od 1 stycznia 1956 r. do 31 października 1982 r. oraz od 1 marca 1983 r. do 31 lipca 1990 r. Ustawodawca ma konstytucyjny obowiązek wyrównania ochrony praw majątkowych wszystkich takich osób.

W  ocenie RPO obecny przepis jest sprzeczny z konstytucyjnymi zasadami:

• równości wobec prawa w zakresie ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji),
• demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji),
• podstawami odpowiedzialności Skarbu Państwa za bezprawne pozbawienie wolności (art. 41 ust. 5 w związku z art. 77 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji).

Rzecznik podkreśla, że proponowana zmiana nie oznacza automatycznego przyjmowania, iż każde powołanie do  wojska z lat 1956-1990 będzie przejawem represji za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Okoliczność ta winna zostać każdorazowo wykazana w postępowaniu dowodowym przed sądem w sprawie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie.

Możliwość ich dochodzenia nie powinna być zaś co do zasady ograniczona ze względu na przynależność do danej grupy podmiotów wyróżnionej z powodów nierelewantnych.

II.513.7.2019