Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Projekt rozporządzenia MSWiA w sprawie wzoru dowodu osobistego, jego wydawania i odbioru oraz utraty, uszkodzenia, unieważnienia i zwrotu nie budzi zastrzeżeń Rzecznika Praw Obywatelskich
• W opinii do projektu Rzecznik zwraca jednak uwagę, że projektowane przepisy są niezupełne. Brakuje regulacji nakładających na organy gminy obowiązek poinformowania posiadacza dowodu, że jego dokument został unieważniony w związku ze zmianami w rejestrze PESEL dokonanymi z urzędu
• Problem niezawiadamiania obywateli o unieważnieniu ich dowodów osobistych przez organy gmin był już wcześniej sygnalizowany przez RPO, ale nie spotkał się z pozytywną reakcją
• Zdaniem RPO należy wprowadzić przepisy dające obywatelom gwarancję, że będą powiadomieni przez organy państwa o każdym przypadku, gdy ich dowód osobisty zostanie unieważniony – pisze do wiceministra Tomasza Szymańskiego zastępca RPO Adam Krzywoń

Rzecznikowi Praw Obywatelskich został przedstawiony do zaopiniowania projekt rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wzoru dowodu osobistego, jego wydawania i odbioru oraz utraty, uszkodzenia, unieważnienia i zwrotu. Zawarte w nim unormowania nie budzą zastrzeżeń RPO.

W piśmie do wiceministra Tomasza Szymańskiego zastępca RPO Adam Krzywoń zwraca jednak uwagę, że przekazane do zaopiniowania przepisy są niezupełne, przez co nie realizują zasady kompleksowości rozporządzenia.

Brakuje przepisów nakładających obowiązek powiadamiania obywateli o unieważnieniu dowodu osobistego

W projekcie rozporządzenia brakuje regulacji nakładających na organ gminy obowiązek poinformowania posiadacza dowodu osobistego, że jego dokument tożsamości został unieważniony w związku z dokonanymi z urzędu zmianami w rejestrze PESEL dotyczącymi danych zawartych w jego dowodzie osobistym.

Takie pominięcie może prowadzić do negatywnych skutków w sferze praw przynależnych obywatelom. Dowodem na to są zgłaszane Rzecznikowi przypadki naruszania konstytucyjnej wolności poruszania się i opuszczania terytorium RP. Doświadczyli ich obywatele, którzy zostali zatrzymani podczas odprawy granicznej, którzy nie wiedzieli, że posługują się unieważnionym dowodem osobistym, który jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granic państw członkowskich Unii Europejskiej.

Rzecznik zwraca uwagę na brak konsekwencji w projekcie rozporządzenia. Z jednej strony, osoba zgłaszająca utratę lub uszkodzenie dowodu osobistego otrzymuje informację o unieważnieniu jej dokumentu tożsamości. Natomiast osoba, której dowód osobisty został unieważniony na skutek działań podjętych z urzędu przez organ administracji publicznej nie jest informowana o anulowaniu ważności dowodu osobistego.

Takie różnicowanie sytuacji prawnej obywateli (prawa do informacji), których dokumenty tożsamości z różnych przyczyn stały się nieważne, zdaniem Rzecznika nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.

Wcześniejsze działania RPO

Problem niezawiadamiania obywateli o unieważnieniu ich dowodów osobistych przez organy gmin był już wcześniej roku przedmiotem wystąpień RPO do MSWiA.

W wystąpieniach z 2022 i 2023 r. Rzecznik zwracał uwagę, że nieświadomość posiadacza dowodu osobistego, iż dowód unieważniono, może narazić go na nieprzewidziane, ujemne konsekwencje w sferze życia prywatnego (np. niemożność skorzystania z zakupionej w biurze podróży zagranicznej imprezy turystycznej z powodu posiadania unieważnionego dokumentu podróży, czy też zatrzymanie przez policję w trakcie kontroli ruchu drogowego kierowcy legitymującego się nieważnym dowodem osobistym, do momentu ustalenia jego tożsamości).

Skoro ustawa o dowodach osobistych przyznaje obywatelom uprawnienie do posiadania dowodu osobistego, a na większość obywateli nakłada także obowiązek posiadania tego dokumentu, to obywatele powinni mieć prawo do informacji, że dokument tożsamości, którym się posługują, utracił ważność na skutek unieważnienia go przez organ administracji publicznej.

W związku z tym poprosił o dodanie przepisów nakładających obowiązek zawiadamiania posiadacza dowodu osobistego o unieważnieniu tego dokumentu przez organ administracji publicznej.

Niestety, resort negatywnie odniósł się do wniosku RPO. W odpowiedzi wskazano, że w Polsce funkcjonuje już system powiadamiania obywateli o unieważnieniu dowodu osobistego, który działa na podstawie państwowego rejestru danych kontaktowych osób fizycznych. A obywatele posiadający profil zaufany sami mogą sprawdzić na stronie www.gov.pl, czy dokument tożsamości nie został unieważniony lub zawieszony.

Zdaniem Rzecznika taki system powiadamiania nie gwarantuje, że każdy obywatel, którego dokument został unieważniony, zostanie o tym poinformowany przez organy państwa. Informacje zgromadzone w rejestrze danych kontaktowych nie obejmują bowiem ogółu osób legitymujących się dowodem osobistym, a jedynie dane osób, które dobrowolnie przekazały je do tego rejestru. Unieważnieniu zaś może potencjalnie podlegać każdy dokument tożsamości. Natomiast dostęp do usług publicznych w serwisie www.gov.pl mają jedynie ci posiadacze dowodu osobistego, którzy dysponują profilem zaufanym lub e-dowodem.

Obywatel powinien zostać powiadomiony o każdym przypadku unieważnieniu jego dowodu osobistego

Skoro unieważnienie dowodu osobistego następuje w drodze czynności materialnotechnicznej organu gminy, ministra właściwego do spraw informatyzacji lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych, a organy te dysponują lub w łatwy sposób mogą wejść w posiadanie danych kontaktowych posiadaczy unieważnionych dokumentów tożsamości (choćby za pomocą rejestru PESEL), to zdaniem Rzecznika nic nie stoi na przeszkodzie, aby zobowiązać te podmioty do informowania obywateli – za pomocą korespondencji tradycyjnej lub elektronicznej – o anulowaniu ważności dowodu osobistego. Takie rozwiązanie zapewni skuteczne przekazywanie wszystkim obywatelom informacji dotyczących utraty przez dowód osobisty statusu ważnego dokumentu.

W związku z tym, RPO podtrzymuje stanowisko, że do systemu prawa należy wprowadzić przepisy, które stworzą gwarancje, że obywatele zostaną powiadomieni przez organy państwa o każdym przypadku unieważnienia ich dowodów osobistych.

V.565.48.2025