Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Problemy związane z opieką geriatryczną były głównym tematem wspólnego posiedzenia 26 marca 2025 r., w trybie hybrydowym, Komisji Ekspertów ds. Zdrowia i Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. Podstawą dyskusji były zagadnienia opieki geriatrycznej.

Otwierając posiedzenie, zastępca RPO dr hab. Adam Krzywoń wskazał, że Rzecznik podejmuje liczne działania dotyczące praw osób starszych, a jest to grupa szczególnie wrażliwa. Zgodnie z danymi GUS liczy ona już 10 milionów osób, a  znaczenie tej grupy będzie rosło.

RPO od lat działa aktywnie na rzecz osób starszych; są to działania zarówno w zakresie dostępu do świadczeń zdrowotnych, jak i odpowiedniego kształtowania polityk publicznych, które uwzględniałyby ich potrzeby. Biuro RPO podejmuje liczne starania na rzecz Konwencji ONZ o prawach osób starszych. Prowadzono również badania nt. dostępności usług publicznych seniorów z gmin wiejskich. Organizowano debaty dotyczące aktywności zawodowej i sytuacji seniorek na rynku pracy.

Adam Krzywoń podkreślił, że działania ws. opieki geriatrycznej były również podejmowane przez Rzeczników poprzednich kadencji, którzy kierowali liczne wystąpienia do Ministra Zdrowia, wskazując na konieczność rozwiązań systemowych w tym obszarze. Podnoszono konieczność stworzenia oddziałów geriatrycznych w tzw. sieci szpitali, dodanie do koszyka świadczeń gwarantowanych nowego świadczenia zdrowotnego – Geriatrycznego Ośrodka Rehabilitacji Dziennej (GORD), lepsze finansowanie opieki paliatywnej i hospicyjnej oraz wypracowanie kompleksowych ścieżek rehabilitacji geriatrycznej.

ZRPO wskazał na problemy z finansowaniem opieki paliatywnej, kwestie darmowych leków dla osób 65+, czy trudności w zapewnieniu spójnej opieki zdrowotnej, jak i socjalnej dla osób w wieku starszym. Podkreślił niezbędność zwrócenia uwagi na wyzwania o charakterze systemowym, bezpośrednio związane ze starzeniem się społeczeństwa. System ochrony zdrowia powinien być dostosowany do rosnącej liczby osób oraz potrzeb zdrowotnych tej grupy pacjentów. Starzenie się społeczeństwa jest wyzwaniem, które wymaga koordynacji, odpowiedniego wsparcia w zakresie zdrowia oraz opieki społecznej.

Współprzewodniczący Komisji dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Piotr Mierzejewski zauważył, że w bardzo wielu obszarach w zakresie opieki geriatrycznej występuje model tzw. opieki resortowej - nie patrzy się całościowo  na seniora, który ma wiele chorób, problemy z poruszaniem się, czy trudności w sprawach dnia codziennego. Nie ma strategii czy planu wychodzącego naprzeciw starzeniu się społeczeństwa. Tymczasem w 2060 r. o 80% wzrośnie liczba seniorów w wieku 80+, a w 2050 r., co najmniej 10% populacji będzie w wieku 80+. W dyskusji publicznej coraz bardziej wybrzmiewa potrzeba tworzenia modelu mieszanego poprzez tworzenia centrów społecznościowych na poziomie gmin czy powiatów. Istotna jest również edukacja co do jak najlepszej opieki nad seniorami.

W posiedzeniu wzięli udział zaproszeni eksperci: prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski – konsultant krajowy w dziedzinie geriatrii, kierownik Kliniki i Polikliniki Geriatrii Narodowego Instytutu Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie, prof. dr hab. Barbara Bień – konsultant wojewódzki ds. geriatrii w woj. podlaskim, dr n. med. Katarzyna Broczek – Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Oddział Mazowiecki, Klinika Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, prof. dr hab. Barbara Szatur-Jaworska – Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych, Uniwersytet Warszawski, współprzewodnicząca Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych, dr n. med.  Mateusz Curyło – Krajowa Izba Fizjoterapeutów oraz Bartosz Jopek – pełnomocnik dyrektora ds. praw pacjenta, pracownik socjalny Szpital Specjalistyczny im. J. Dietla w Krakowie.

W posiedzeniu uczestniczyli główni koordynatorzy w BRPO:  dr hab. Błażej Kmieciak – główny koordynator ds. ochrony zdrowia psychicznego, dr Monika Wiszyńska-Rakowska – główny koordynator ds. wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami oraz Bartosz Cyran – główny koordynator ds. współpracy z partnerami społecznymi. Obecni byli przedstawiciele Zespołów BRPO – Centrum Projektów Społecznych: Barbara Imiołczyk – dyrektorka, Ewa Tułodziecka-Czapska, Anna Golc, Anna Chabiera – ekspert, Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego; Dorota Siwiec – ekspert prawny oraz Prawa Administracyjnego i Gospodarczego: Piotr Mierzejewski oraz Ewa Talma-Pogrzebska – ekspert prawny.

Pierwszy zabrał głos prof. dr hab. n. med. Tomasz Targowski. Odniósł się do stanu opieki geriatrycznej w Polsce, wyjaśniając czym jest opieka geriatryczna. Zwrócił uwagę na brak zainteresowania geriatrią u młodych lekarzy. Są województwa, gdzie nie ma chętnych na tę specjalizację - mimo wolnych miejsc. Nierównomiernie i niewystarczająco rozłożone są poradnie i oddziały geriatryczne. Czas oczekiwania na świadczenia geriatryczne jest znaczny. Chodzi o takie świadczenia jak: wizyta u geriatry, rezonans magnetyczny (MR), pobyt w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, wszczepienie stymulatora głębokiej stymulacji mózgu, czy pobyt w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym.

Prof. dr hab. Barbara Bień przybliżyła kwestie opieki geriatrycznej i możliwości jej rozwoju. Przedstawiła, że geriatria jest specjalizacją medyczną opartą na chorobach wewnętrznych, zorientowaną na rozwiązywanie złożonych problemów zdrowotnych i środowiskowych, a nie tylko poszczególnych chorób wieku starszego. Jej standardem jest zespołowe – geriatria, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog i inni specjaliści – rozpoznawanie i rozwiązywanie złożonych problemów zdrowotnych (i nie tylko) seniorów. Wskazała na wybrane istotne problemy: brak wystarczającej liczby geriatrów, niewystarczającą liczbę  łóżek, nierówny dostęp do geriatrów w skali kraju, standard opieki i standardy leczenia osób starszych odbiegający od poziomu europejskiego, plan – Centra senioralne 75+. Wskazana jest integracja opieki zdrowotnej i społecznej. Przedstawiła propozycje rozwiązań odnoszących się m.in. do organizacji i integracji, digitalizacji systemu ochrony zdrowia, edukacji, wyzwań ekonomicznych (geriatria oszczędza wydatki NFZ), włączenia geriatrów do koordynowanej opieki obok kardiologów.

Dr n. med. Katarzyna Broczek mówiła o opiece geriatrycznej w nowoczesnym systemie ochrony zdrowia. Odniosła się szczególnie do wybranych zagadnień geriatrycznych i potrzeby współpracy interdyscyplinarnej, tj. onkologii geriatrycznej oraz zaburzeń neuropoznawczych. Postęp onkologii w ostatnich dekadach przyczynił się do tego, że choroba nowotworowa jest często chorobą przewlekłą, z którą żyje się wiele lat. Zmieniło się też znaczenie terminu "leczenie paliatywne" - dawniej było leczeniem w ostatniej fazie życia, obecnie to leczenie trwające wiele lat. A to osoby starsze stanowią większość pacjentów onkologicznych.

Podkreśliła również, że w Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030 nie ma odniesienia do pacjentów w starszym wieku. Podniosła potrzebę pilnego wdrożenia działań na rzecz poprawy opieki nad osobami z zaburzeniami neuropoznawczymi, w tym m.in. badania przesiewowe w POZ, możliwość skierowania pacjenta w trybie przyspieszonym do: neurologa, geriatry, neuropsychologa, specjalistycznej poradni psychogeriatrycznej, współpraca międzysektorowa między opieką zdrowotną a społeczną. Podkreśliła, że rozwój onkogeriatrii jest koniecznością.

Prof. dr hab. Barbara Szatur-Jaworska przybliżyła dostępność opieki zdrowotnej dla osób starszych mieszkających na wsi - były to wnioski i rekomendacje z badania „Dostępność usług społecznych dla osób starszych mieszkających w gminach wiejskich” . Zwróciła szczególną uwagę, że nie we wszystkich gminach występowały gabinety stomatologiczne, które miały umowę z NFZ. Istniały braki w dostępie do lekarzy specjalistów oraz deficyty usług rehabilitacyjnych. Podkreśliła, że osoby starsze na tych terenach mają trudność w dostępie do lekarza (zapis telefoniczny jest fikcyjny). Widoczny jest też brak promocji zdrowia i brak współpracy pracowników ochrony zdrowia z opieką społeczną.

Dr n. med. Mateusz Curyło omówił problematykę dostępu seniorów do wyrobów medycznych. Zaznaczył ich istotność w praktyce klinicznej leczenia bólu i niepełnosprawności. Zwrócił uwagę na aspekt praktyczny dostępu seniorów do wyrobów medycznych, na co składa się m.in. niska świadomość seniorów w zakresie możliwości uzyskania dostępu do wyrobów medycznych, niska świadomość personelu medycznego uprawnionego do zlecania wyrobów medycznych w tym zakresie, ograniczony dostęp seniorów do innowacyjnych rozwiązań z powodów ekonomicznych oraz brak stanowczych rekomendacji i wytycznych stosowania wyrobów medycznych. Zwiększenie dostępu do wyrobów medycznych dla seniorów to w szczególności: lepsza jakość życia seniorów, mniejsze koszty systemu ochrony zdrowia poprzez zmniejszenie liczby świadczeń ambulatoryjnych czy dłuższa samodzielność bez udziału osób trzecich.

Bartosz Jopek poruszył praktyczne problemy opieki nad seniorami na styku ochrony zdrowia i opieki społecznej. Zwrócił uwagę zwłaszcza na niewystarczającą koordynację opieki zdrowotnej z opieką socjalną. Wskazał na widoczne przeciążenie pracowników socjalnych. W szpitalach występują braki geriatrów. Problemem jest też niewystarczająca liczba miejsc w placówkach opiekuńczych oraz finansowanie sposobów pielęgnacji nad osobami starszymi.

W dyskusji eksperci byli zgodni, że istnieją koszty zaniechania opieki. Społeczeństwo się starzeje, wobec czego niezbędna jest współpraca międzysektorowa – opieki zdrowotnej i społecznej nad osobami starszymi. Zwrócono uwagę na problemy osób starszych, które są samotne, a także na niewydolność opieki społecznej w tym zakresie. Eksperci nie mieli wątpliwości co do braku koordynacji działań w zakresie opieki nad seniorami. Wsparcie dla osób starszych i ich opiekunów jest bardzo rozproszone; dotyczy to nie tylko ochrony zdrowia, ale i wszelkich usług społecznych.

Podsumowując posiedzenie, współprzewodniczący prof. UAFM dr hab. Marcin Mikos zauważył, że istotne jest, aby opieka była dla seniorów realnie dostępna. Potrzebują jej tu i teraz; pozostawienie ich samych sobie jest naruszeniem ich prawa do godności. Występują nierówności w dostępie do opieki geriatrycznej na terenie miast czy terenach wiejskich. Należy wiele zrobić w zakresie dostępności do geriatrów – specjalizacja ta powinna być priorytetowa, mapy potrzeb zdrowotnych są niewystarczające w tym zakresie. Stopień refundacji do wyrobów medycznych jest znikomy – w porównaniu z innymi krajami. Pacjent powinien być w systemie prowadzony całościowo.

Opinie i konsultacje zostaną wykorzystanie w bieżących działaniach RPO.