Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sąd Rejonowy ukarał grzywną dwoje pracodawców za wykroczenia związane z bezpodstawnym obniżeniem wynagrodzeń asystentki i higienistki stomatologicznej, co potwierdził Sąd Okręgowy
• Kasację na korzyść obwinionych wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, wskazując że w dacie czynu brak było obowiązujących źródeł prawa co do kwalifikacji obu tych zawodów, z czym wiązało się określone minimalne wynagrodzenie
• Sąd Najwyższy (sygn. akt III KK 149/25) 9 lipca 2025 r. uchylił wyrok i zwrócił sprawę Sądowi Okręgowemu. - W czasie zarzucanych obwinionym wykroczeń nie obowiązywała ustawa, która w sposób jasny i jednoznaczny kwalifikowała zawody asystentki stomatologicznej i higienistki stomatologicznej do zawodów medycznych; w tej kwestii wyrażano rozbieżne interpretacje przepisów - uzasadnił. 

Stan faktyczny 

Dwoje pracodawców prywatnego centrum stomatologii obwiniono o wykroczenia z Kodeksu pracy oraz z ustawy o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego niektórych pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych.  W 2024 r. Sąd Rejonowy uznał obwinionych za winnych czynów z art. 281 § 1 pkt 2 k.p. w związku z art. 283 § 1 k.p. i art. 282 § 1 pkt 1 k.p. Wymierzył im karę łączną 2 tys. zł grzywny. 

Apelację wniosła obrona, zarzucając wyrokowi m.in. obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wyroku oraz błędy w ustaleniach faktycznych. Miało to polegać na nieuwzględnieniu Stanowiska Okręgowej Rady Lekarskiej z 5 października 2022 r., kwalifikującego zawód asystentki stomatologicznej jako pracowników działalności podstawowej innych niż pracownik wykonujący zawód medyczny. Zdaniem obrony nie można uznać, że dwie pracownice miały bezpodstawnie obniżone wynagrodzenie, bowiem nie zostały zakwalifikowane do pracowników wykonujących zawód medyczny zgodnie z ustawą z 8 czerwca 2017 r. o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego pracowników zatrudnionych w podmiotach leczniczych.

Sąd Okręgowy utrzymał wyrok. Wskazał m.in., że kwestia ta budziła wątpliwości wyrażone w stanowisku Okręgowej Izby Lekarskiej. Zwrócił jednak uwagę, że zagadnienie było przedmiotem interpelacji poselskiej, a w odpowiedzi  wiceminister zdrowia stwierdził, że asystentka i higienistka stomatologiczna są osobami wykonującymi zawód medyczny w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej i powinny być kwalifikowane do 7 grupy zawodowej ze współczynnikiem pracy 0,86. Sąd dodał, że wykroczenia z Kodeksu pracy można popełnić także nieumyślnie i w tym zakresie obwinieni winni dołożyć należytej staranności, aby przy określaniu stawek poznać także i inne stanowisko, w tym to prezentowane przez MZ.

Zarzuty kasacji RPO 

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zaskarżył wyrok na korzyść ukaranych. Zarzucił mu rażące naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 433 § 2 k.p.k. w zw. art. 109 § 2 k.p.w. Polegało to na błędnym rozpoznaniu zarzutu apelacji obrońcy co do czynów z punktów 5-11 wniosku o ukaranie, spełniających znamiona wykroczenia z art. 282 § 1 pkt 1 k.p. Sąd dowolnie przyjął, że pracownice miały bezpodstawnie obniżone wynagrodzenie, a stan prawny obowiązujący w dacie czynu nie określał do jakiej grupy zawodowej należy zakwalifikować zawód asystentki stomatologicznej.

ZRPO wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Argumentacja kasacji RPO 

Obowiązkiem sądu odwoławczego było rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty środka odwoławczego obrońcy, czego nie uczynił. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego w dacie czynu, od sierpnia 2022 r. do lutego 2023 r., nie określały do jakiej grupy zawodowej należy zakwalifikować zawód asystentki stomatologicznej. Dowodem na to są odmienne interpretacje wyrażane przez organy samorządu zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów.

W sierpniu 2022 r. stanowisko przedstawiła Naczelna Izba Lekarska, według której asystentki i higienistki mieszczą się w pozycji nr 7 tabeli współczynników pracy, wobec czego należy wobec nich stosować współczynnik 0,86. Potwierdził to wiceminister zdrowia w odpowiedzi z 14 listopada 2022 r. na interpelację. Natomiast według stanowiska z 22 października 2022 r. Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie zawód asystentki i higienistki stomatologicznej nie jest zawodem medycznym. W związku z tym powinny być one kwalifikowane do grupy płacowej  ze współczynnikiem 0,78. 

Opinie samorządu lekarskiego oraz  odpowiedź na interpelację nie należą do powszechnie obowiązujących źródeł prawa. W swym stanowisku wiceminister zdrowia wprost wskazał, że MZ nie jest uprawnione do wiążących opinii prawnych. Brak było zatem jasności oraz prawnego obowiązku nakazującego dokonać kwalifikacji tych zawodów do zawodów medycznych.

Zgodnie z ustawą z 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych, która weszła w życie 26 marca 2024 r. - po dacie przypisanego czynu - zawód asystentki stomatologicznej jest zawodem medycznym. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że celem jest uregulowanie warunków i zasad wykonywania 17 zawodów medycznych, które dotychczas nie były objęte regulacjami ustawowymi. Dodano, że zawody objęte projektowaną ustawą są już objęte ustawą z 8 czerwca 2017 r.  i stosuje się wobec nich przepisy określające najniższe wynagrodzenie. Jednakże ustawa ta nie określała wprost, do jakiej kategorii należy zawód asystentki stomatologicznej.

Tym samym w dacie czynu brak było obowiązujących źródeł prawa. W konsekwencji oddalenie zarzutu obrońcy stanowiło rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie wskazanych przepisów.

Najważniejsze fragmenty uzasadnienia wyroku SN  

(....) Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna. Stwierdzić należy, że w dacie czynów przypisanych obwinionym przepisy prawa nie określały do jakiej grupy zawodowej należy zakwalifikować zawody asystentki stomatologicznej i higienistki stomatologicznej. 

W kwestii tej wyrażano rozbieżne interpretacje przepisów. Naczelna Izba Lekarska w stanowisku z sierpnia 2022 r. wyraziła pogląd, że zawody te mieszczą się w pozycji nr 7 tabeli współczynników pracy, co powoduje, że ich wynagrodzenie powinno być obliczane według współczynnika 0,86.

Pogląd ten potwierdził wiceminister z Ministerstwa Zdrowia w odpowiedzi na interpelację nr 368444 poseł Urszuli Nowogórskiej. Interpelacja ta wpłynęła do Sejmu w dniu 27 października 2022 r. Jej autorka podniosła, że nie jest jasne, który ze współczynników wynagrodzenia obejmuje asystentki i higienistki stomatologiczne. W odpowiedzi wiceministra z dnia 14 listopada 2022 r., podzielając stanowisko Naczelnej Izby Lekarskiej podkreślono, że Minister Zdrowia nie jest organem uprawnionym do wydawania wiążących opinii prawnych.

Z kolei Okręgowa Rada Lekarska w Warszawie w swoim stanowisku wyraziła pogląd, że asystentki i higienistki stomatologiczne powinny być zakwalifikowane do grupy płacowej nr 9 jako pracownicy działalności podstawowej inni niż pracownicy wykonujący zawód medyczny ze współczynnikiem pracy 0,78. W stanowisku tym podkreślono, że nie ma przepisów prawnych kwalifikujących wprost asystentki i higienistki stomatologiczne do zawodów medycznych.

W ustawie z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych (....) ustalono, że zawód asystentki stomatologicznej jest zawodem medycznym (art. 1 ust. 1 lit. a). W uzasadnieniu do projektu ustawy podkreślono, że jednym z jej celów jest uregulowanie warunków i zasad wykonywania 17 zawodów medycznych, które dotąd nie były objęte uregulowaniami ustawowymi. Ustawa ta weszła w życie z dniem 26 marca 2024 r., a więc po czasie, w którym dokonane być miały czyny przypisane obwinionym (...)

Podstawową zasadą odpowiedzialności karnej zawartą w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP i powtórzoną w art. 1 § 1 Kodeksu karnego jest zasada wyrażana łacińską paremią nullum crimen sine lege certa. Oznacza ona, że warunkiem odpowiedzialności karnej jest popełnienie czynu, który jest zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Czyn zabroniony powinien być określony w sposób jednoznaczny, jasny dla każdego. Obowiązuje przy tym zakaz pociągania kogokolwiek do odpowiedzialności karnej na podstawie przepisów określających znamiona czynu zabronionego wyłożonych rozszerzające lub stosowanych per analogiam. Innymi słowy czyn zabroniony powinien być w sposób możliwie kompletny i klarowny opisany w ustawie, która zabrania jego dokonywania pod groźbą kary.

Regulacja podobnej treści znalazła się również w Kodeksie wykroczeń. W art. 1 § 1 tego kodeksu ustawodawca przyjął, że odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany. Warunki odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności za wykroczenia wykładać należy ściśle. W czasie zarzucanych obwinionym wykroczeń nie obowiązywała ustawa, która w sposób jasny i jednoznaczny kwalifikowała zawody asystentki stomatologicznej i higienistki stomatologicznej do zawodów medycznych, z czym wiązało się określone, minimalne wynagrodzenie. Wcześniej przedstawiono okoliczności świadczące o tym, że kwestia ta była przedmiotem rozbieżnych interpretacji. Dopiero ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych w sposób kategoryczny rozstrzygnęła te wątpliwości. W tym stanie rzeczy obwinieni nie mogli w sposób jednoznaczny mieć świadomości, że dopuszczają się czynów sprzecznych z prawem. Tym samym nie można było pociągać ich do odpowiedzialności.

Powyższa kwestia przedstawiona została przez obrońcę obwinionych w apelacji. Konieczne było w toku postępowania odwoławczego precyzyjne ustalenie powyższych okoliczności przed wydaniem arbitralnego rozstrzygnięcia podstawowej w przedmiotowej sprawie kwestii.

Z powyższych względów kasacja RPO uznana została za zasadną a wyrok Sądu Okręgowego (....) został uchylony. Podczas ponownego rozpoznania sprawy, konieczne będzie ustalenie czy w odniesieniu do poszczególnych czynów zarzuconych obwinionym zachodzą warunki do pociągnięcia ich do odpowiedzialności za wykroczenie.

II.510.1364.2024