Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę na problemy związane z dochodzeniem przez obywateli odszkodowań lub zadośćuczynień za niesłuszne zatrzymanie, aresztowanie czy skazanie
• Wątpliwości budzi m.in. sądowa praktyka naliczania odsetek od żądanej kwoty od chwili uprawomocnienia się orzeczenia sądu o jej przyznaniu
• Odsetki powinny przysługiwać od momentu skierowania do sądu wniosku o odszkodowanie czy zadośćuczynienie – uważa Adam Bodnar

Rzecznik zwrócił się po raz kolejny do Ministra Sprawiedliwości o zainicjowanie  odpowiednich zmian legislacyjnych. Po raz pierwszy RPO wystąpił w tej sprawie do ministra Zbigniewa Ziobry we wrześniu 2017 r. 

Chodzi o wyeliminowanie problemów interpretacyjnych, stwarzających stan niepewności – wyjątkowo niepożądany z punktu widzenia praw i wolności jednostki oraz godzący w konstytucyjną zasadę zaufania obywateli do państwa.

Jak wcześniej pisał RPO do ministra, obywatele skarżą się, że obecnie nie  jest możliwe jednoznaczne ustalenie momentu, od którego naliczane są odsetki od  odszkodowania czy zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie, aresztowanie bądź zatrzymanie .

Sprawę reguluje rozdział 58 Kodeksu postępowania karnego. W przypadku uniewinnienia lub skazania na łagodniejszą karę, uniewinnionemu oraz skazanemu na łagodniejszą karę przysługuje odszkodowanie od Skarbu Państwa za szkodę lub zadośćuczynienie za krzywdę.  Przysługuje to  także osobie,  której sprawę  umorzono, a także w przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

Według RPO, trudności interpretacyjne pojawiają się już na etapie określania charakteru instytucji takiego odszkodowania/zadośćuczynienia. Rozstrzygnięcie następuje przed sądem karnym, w ramach procesu karnego, prowadzonego na podstawie  Kpk. Z drugiej jednak strony, roszczenie w takiej sprawie ma charakter jednoznacznie cywilistyczny.

Skłania to do tezy, że w należałoby tu uzupełniająco stosować zasady cywilnoprawne. Praktyka stosowania prawa w tym zakresie pozostaje jednak wciąż niejednolita.

Na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego, w przypadku odpowiedzialności deliktowej, o ile dłużnik nie został wcześniej wezwany do spełnienia świadczenia, roszczenie staje się wymagalne co do zasady z chwilą doręczenia odpisu pozwu.

Tymczasem, na gruncie postępowania z rozdziału 58 Kpk, jedynym podmiotem na prawach strony ( poza wnioskodawcą) jest prokurator. Jako rzecznik interesu społecznego, nie jest on organem reprezentującym Skarb Państwa i nie jest uprawniony do uznania roszczenia czy też zawarcia ugody.

Wobec braku w obecnym stanie prawnym innych podmiotów na prawach strony należy przyjąć, że terminem, od którego wnioskodawcy przysługują odsetki od sumy głównej, jest moment skierowania wniosku o odszkodowanie do właściwego sądu – wskazuje RPO.

Wówczas następuje bowiem skonkretyzowanie żądania, a roszczenie staje się znane organom państwa.

W ocenie Adama Bodnara, zasadne wydaje się zatem rozważenie możliwości wprowadzenia do rozdziału 58 Kpk zasady uzupełniającego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, w zakresie nieuregulowanym w Kpk. Alternatywnie można by także bezpośrednio określić w Kpk początkowy termin, od którego powinny być naliczane takie odsetki.

II.510.455.2017

OPIS STATYSTYCZNY (dla wyszukiwarki http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/)

II.510.455.2017 z 5 kwietnia 2017 r. - Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie odszkodowań za szkody spowodowane pozbawieniem wolności.

Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości odnośnie problematyki dotyczącej  odsetek od sumy pieniężnej stanowiącej odszkodowanie/zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie bądź zatrzymanie, przyznawane w ramach postępowania, o którym mowa w rozdz. 58. Kodeksu postępowania karnego.

Zdaniem Rzecznika obecne uregulowanie przedmiotowej problematyki uniemożliwia jej jednoznaczną interpretację, co prowadzi do niejednolitej praktyki sądowej. Wątpliwości wciąż budzi praktyka orzecznicza, uznająca za relewantną pod kątem rozpoczęcia biegu odsetek, chwilę uprawomocnienia się orzeczenia przyznającego odszkodowanie. Biorąc bowiem pod uwagę deklaratoryjny charakter rozstrzygnięcia sądu przyznającego odszkodowanie, powyższe rozwiązanie zdaje się nie znajdować podstaw w obowiązującym prawie.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o zajęcie stanowiska oraz o podjęcie stosownych działań, mających na celu wprowadzenie odpowiednich zmian legislacyjnych.