Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Powinno się zrównać sytuację kandydatów przystępujących do egzaminu notarialnego - czy to po aplikacji notarialnej, czy bez niej 
• Obie te grupy powinny bowiem mieć możliwość zdawania egzaminu w dowolnie wybranej izbie notarialnej
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi Ministra Sprawiedliwości o odpowiednią inicjatywę ustawodawczą
• AKTUALIZACJA: Resort zgadza się, że w niektórych przypadkach może to prowadzić  do wątpliwości co do równego traktowania kandydatów. W odniesieniu do szczegółowych rozwiązań legislacyjnych Ministerstwo deklaruje gotowość współpracy z Biurem RPO - napisał sekretarz stanu Marcin Warchoł

Do Rzecznika zwróciła się wnioskodawczyni, wskazując na mankamenty art. 74a § 2  Prawo o notariacie. Głosi on: „Aplikanci notarialni, którzy odbyli aplikację notarialną, o której mowa w art. 11 pkt 4, przeprowadzaną przez radę właściwej izby notarialnej oraz osoby, o których mowa w art. 12 § 2-2b, zamieszkałe na obszarze właściwości komisji, mogą złożyć w jej siedzibie wniosek. Osoby, o których mowa w art. 12 § 2-2b, które nie mają miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, składają wniosek w siedzibie wybranej izby notarialnej". Art. 12 § 2-2b uprawnia do egzaminu notarialnego osoby, które nie odbyły aplikacji notarialnej, a spełniają inne warunki.

MS odpisało wnioskodawczyni,  że „zgodnie z art. 74a § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, aplikanci notarialni, którzy odbyli aplikację notarialną przeprowadzaną przez radę właściwej izby notarialnej, mogą złożyć wniosek o dopuszczenie do egzaminu w jej siedzibie. Powołany przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie pozwala organom przeprowadzającym egzamin na uznaniowość w zakresie właściwości komisji egzaminacyjnej".

Rzecznik podziela taką interpretację art. 74a § 2 Prawa o notariacie. Zarazem jednak zwraca uwagę, że narusza on konstytucyjną zasadę równości (art. 32 Konstytucji RP). 

Nie ma bowiem racjonalnych argumentów za wynikającym z art. 74a § 2 zróżnicowaniem sytuacji prawnej kandydatów po aplikacji notarialnej i kandydatów, którzy zamierzają przystąpić do egzaminu notarialnego bez aplikacji, na podstawie innych przesłanek dopuszczalnych ustawowo.

Nie ma racjonalnych powodów, aby umożliwić jedynie osobom spoza aplikacji notarialnej przystąpienie do egzaminu notarialnego w miejscu położonym blisko ich miejsca zamieszkania, a aplikantów notarialnych zmuszać do przystępowania do egzaminu zgodnie z właściwością izby notarialnej, w której odbywali aplikację.

A sprawa ma istotne konsekwencje praktyczne. Jak napisała wnioskodawczyni, „sytuacja życiowa aplikanta po latach może spowodować, że nie mieszka on już na obszarze właściwości danej izby, a chcąc przystąpić do egzaminu, zmuszony jest pokonać kilkaset kilometrów w celu spełnienia wymogów ustawowych. Fakt ten wprowadza dyskryminację osób, które zdecydowały się odbyć aplikację w przeciwieństwie do tych, którzy mogą podejść do egzaminu z innych podstaw prawnych". Według niej taki stan powoduje zwiększenie kosztów u części zdających egzamin.

Pożądane zatem wydaje się zrównanie sytuacji przystępujących do egzaminu notarialnego kandydatów po aplikacji notarialnej i bez takiej aplikacji poprzez wprowadzenie dla nich wszystkich możliwości zdawania egzaminu w siedzibie dowolnie wybranej izby notarialnej.

Odpowiedź Marcina Warchoła, sekretarza stanu w MS

W odpowiedzi na wystąpienie z dnia 19 lipca 2023 r., zawierające wniosek o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu zrównania sytuacji kandydatów przystępujących do egzaminu notarialnego po odbyciu aplikacji notarialnej i bez ukończenia takiej aplikacji, poprzez wprowadzenie możliwości zdawania egzaminu notarialnego w siedzibie dowolnie wybranej przez kandydata izby notarialnej, uprzejmie przedstawiam co następuje.

Podzielam pogląd Pana Rzecznika, że aktualne brzmienie z art. 74a § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, może budzić wątpliwości w zakresie rozróżnienia sytuacji kandydatów przystępujących do egzaminu notarialnego po odbyciu aplikacji notarialnej i bez ukończenia takiej aplikacji.

Jak się wydaje, brak ujednolicenia zasad przystępowania do egzaminu notarialnego osób, które odbyły aplikację notarialną oraz osób, które uzyskały uprawnienia do przystąpienia to tego egzaminu na innej podstawie, może prowadzić, w niektórych przypadkach, do wątpliwości co do równego traktowania kandydatów.

Wspomniana okoliczność powinna więc stanowić podstawę do zainicjowania prac analitycznych odnośnie do oczekiwanych zmian legislacyjnych, m. in. zmierzających do przyjęcia rozwiązań ułatwiających dostęp do egzaminu notarialnego aplikantom aplikacji notarialnej, którzy z różnych przyczyn życiowych nie mogą przystąpić do egzaminu w siedzibie rady izby notarialnej, w której odbyli aplikację.

W odniesieniu do szczegółowych rozwiązań legislacyjnych Ministerstwo Sprawiedliwości deklaruje gotowość współpracy z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich.

VII.561.15.2023