Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Objęcie osoby pozbawionej wolności stałym monitoringiem wymaga pisemnej decyzji dyrektora aresztu lub zakładu karnego, jednak w wielu jednostkach penitencjarnych decyzje te nie są wydawane 
• Taka obserwacja głęboko wkracza w prawo do prywatności, które jest ściśle związane z poszanowaniem godności człowieka 
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski zwraca się do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o zobligowanie dyrektorów jednostek do wydawania pisemnych decyzji i doręczania ich kopii osobie monitorowanej

Art. 73a Kodeksu karnego wykonawczego zezwala na monitorowanie zakładów karnych przez wewnętrzny system urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk, w tym przez system telewizji przemysłowej, oraz na objęcie stałą obserwacją zachowania skazanego. Decyduje o tym dyrektor jednostki penitencjarnej. Należy z tego wywieść podstawę prawną wydawania przez dyrektorów decyzji o objęciu osadzonego stałą obserwacją.

Wyniki postępowań wyjaśniających w Biurze RPO w związku ze skargami osób pozbawionych wolności wskazują jednak, że w wielu jednostkach takie decyzje nie są wydawane. SW wskazywała niejednokrotnie, że przepisy nie nakładają na administrację zakładów karnych i aresztów śledczych obowiązku sporządzania decyzji w przedmiocie zakwaterowania w celi monitorowanej. Ma to wynikać z faktu, że jednostki SW są objęte w całości wewnętrznym systemem monitoringu telewizji przemysłowej, na podstawie art. 73a k.k.w.

Takiego stanowiska podzielić nie można – podkreśla Wojciech Brzozowski. Monitoring głęboko wkracza w fundamentalne prawo człowieka – prawo do prywatności, które gwarantowane jest przez Konstytucję RP (art. 47), a także m.in. Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (art. 8) i Kartę Praw Podstawowych UE (art. 7).

Prawo to jest ściśle związane z poszanowaniem godności człowieka, a zasadą w stosunkach pomiędzy władzą publiczną a jednostką powinno być jego respektowanie. Odstępstwa od tej reguły są dopuszczalne jedynie, gdy spełniają wymogi z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a więc są ustanowione w ustawie oraz konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Decyzja o zastosowaniu monitoringu wobec osadzonego powinna być zawsze wynikiem zindywidualizowanej oceny, uwzględniającej kryterium konieczności takiego środka. Stałą obserwacją należy obejmować wyłącznie tych osadzonych, wobec których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że zagrażają porządkowi i bezpieczeństwu zakładu karnego oraz własnemu bezpieczeństwu i zdrowiu. 

Pobyt w celi, w której zachowanie osadzonego jest stale kontrolowane – mimo że nie należy on do kategorii osadzonych, wobec których ustawodawca przewidział obligatoryjną potrzebę monitoringu (tzw. niebezpieczni) – stanowi dodatkową dolegliwość.

Decyzja o stałej obserwacji osadzonego podlega kontroli sądowej w trybie art. 7 k.k.w., a także kontroli sędziego penitencjarnego na podstawie art. 34 § 1 k.k.w. oraz – w myśl art. 78 § 2 k.k.w. – kontroli Dyrektora Generalnego i dyrektora okręgowego SW. Aby ta kontrola była faktycznie możliwa, decyzja powinna być sporządzona na piśmie i zawierać podstawę prawną, argumentację na rzecz zasadności monitoringu, a także określać czas jego stosowania. Jej niezbędnym elementem jest również pouczenie osadzonego o prawie, terminie i sposobie wniesienia skargi do sądu penitencjarnego. Tylko taka decyzja pozwala organowi, do którego skierowana jest skarga, w pełni skontrolować jej zgodność z prawem.

W myśl art. 7 § 3 k.k.w. decyzję ogłasza się lub doręcza skazanemu. Praktykę wydawania osadzonym kopii takich decyzji SW wypracowała wiele lat temu, co jest wyrazem podmiotowego traktowania osób pozbawionych wolności. Są jednostki, gdzie od tej praktyki nie odstąpiono (Zakład Karny w Czarnem, Areszt Śledczy w Piotrkowie Tryb.).

Osadzony, który zna konkretne powody decyzji, może odnieść się do nich w ewentualnej skardze. Doręczenie mu decyzji spełnia również ważną funkcję zapewnienia jawności obserwacji. Art. 73a § 1 k.k.w. wskazuje na fakultatywność, a nie obowiązek objęcia jednostek penitencjarnych wewnętrznym systemem urządzeń rejestrujących.

Należy udzielić osadzonym informacji, że dyrektor jednostki skorzystał z tej ustawowej możliwości, ich zachowanie podlega stałej obserwacji, a uzyskane informacje są utrwalane i przechowywane, jeśli mają istotne znaczenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego lub bezpieczeństwa osadzonego.

ZRPO zwraca się zatem do płk. Andrzeja Pecki o podjęcie działań, które zobligują dyrektorów jednostek penitencjarnych do wydawania pisemnych decyzji o monitorowaniu osadzonego oraz doręczania jej kopii osobie monitorowanej. Zapewni to poszanowanie praw osób pozbawionych wolności i stworzy należyte mechanizmy gwarancyjne. 

IX.517.615.2024