Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce od lat mierzą się z problemem braków w zaopatrzeniu w podręczniki i inne materiały edukacyjne
• Obecny system ich wydawania nie stwarza dogodnych warunków do zapewnienia niezbędnych potrzeb edukacyjnych
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Adam Krzywoń występuje do sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Katarzyny Lubnauer

Rzecznik z uwagą monitoruje działania władz publicznych dla realizacji prawa mniejszości do nauczania własnego języka, a także historii, geografii i kultury mniejszości. Jedną z podstawowych gwarancji korzystania z prawa do nauczania własnego języka, kultury czy historii jest zapewnienie społecznościom mniejszościowym dostępu do podręczników i materiałów edukacyjnych, dostosowanych do aktualnej podstawy programowej. 

Tymczasem do RPO od lat wpływają skargi przedstawicieli mniejszości, z których wynika, że mierzą się oni z problemem braków w zaopatrzeniu w podręczniki oraz inne materiały edukacyjne. 

Problem był wielokrotnie podnoszony przez stronę społeczną w Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych i Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu. Ostatnio była o tym mowa podczas konferencji „20 lat ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym – historia, funkcjonowanie i przyszłość” z  4 lutego 2025 r.  

Prowadzi to do wniosku, że obecny system wydawania podręczników oraz innych materiałów edukacyjnych do nauczania języków mniejszości narodowych i etnicznych, języka regionalnego oraz innych przedmiotów służących zachowaniu tożsamości mniejszości nie stwarza dogodnych warunków umożliwiających zapewnienie niezbędnych potrzeb edukacyjnych mniejszości.

Z wiążących Polskę zobowiązań międzynarodowych, zwłaszcza art. 8 Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych oraz art. 12 i art. 14 Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych wynika proaktywna rola państwa. Polega na zapewnieniu możliwości realizacji prawa mniejszości do nauki własnego języka oraz innych przedmiotów pozwalających podtrzymać własną tożsamość kulturową, w tym poprzez zapewnienie odpowiednich pomocy naukowych.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt a (I), b (I) i c (I) oraz pkt g Karty, Polska jest zobowiązana do udostępniania oświaty w językach mniejszościowych i języku regionalnym na poziomach przedszkolnym, podstawowym i średnim oraz do podjęcia kroków w celu zapewnienia nauczania historii i kultury, której odpowiada dany język. 

Aby nauczanie języków mniejszościowych oraz nauka w tych językach w ogóle były możliwe, państwo musi zabezpieczyć niezbędne środki finansowe na ten cel oraz zapewnić odpowiednią kadrę pedagogiczną i pomoce naukowe, na co  wskazano w pkt 87 Raportu wyjaśniającego do Karty. Brak efektywnego systemu wydawania i dystrybucji podręczników i materiałów edukacyjnych dla mniejszości w Polsce zauważono w IV Opinii Komitetu Ekspertów Europejskiej Karty języków regionalnych i mniejszościowych. W jej zaleceniach podkreślono konieczność podjęcia przez Polskę pilnych działań w tym zakresie.

Z art. 12 ust. 3 oraz art. 14 ust. 2 Konwencji wynika obowiązek państwa zapewnienia mniejszościom dostępu do edukacji odpowiedniej jakości na wszystkich poziomach, w tym do nauki języka mniejszości albo nauki w tym języku.

Kluczowym elementem pozwalającym na spełnienie tego zobowiązania jest zapewnienie dostępu do materiałów edukacyjnych, zwłaszcza podręczników. Jak zaznaczono w pkt. 160 czwartej opinii Komitetu doradczego ds. Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych w sprawie Polski, „(…) opracowywanie materiałów do nauczania i uczenia się języków mniejszościowych stanowi obowiązek władz i nie powinno zależeć od inicjatywy stowarzyszeń mniejszościowych oraz ich możliwości finansowych w zakresie opłacania kosztów z góry”. Znalazło to odzwierciedlenie w Rezolucji CM/ResCMN (2020) 12 Rady Europy z 21 listopada 2020 r. w sprawie realizacji przez Polskę Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowych. Podkreśla ona konieczność wdrożenia działań w celu przyjęcia większej odpowiedzialności za wydanie nowych materiałów edukacyjnych.

RPO zwraca się do Pani Minister o informacje nt. podejmowanych i planowanych działań dla zapewnienia uczniom i uczennicom z mniejszości narodowych i etnicznych i społeczności posługującej się językiem regionalnym dostępu do podręczników oraz innych materiałów edukacyjnych. Prosi też o informacje o wysokości środków przeznaczonych od 2022 do 2024 r. na dofinansowanie podręczników i materiałów edukacyjnych dla mniejszości i społeczności posługującej się językiem regionalnym wraz z wykazem zrealizowanych pozycji. 

XI.816.3.2015