Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2009 r. ustanowiło 18 lipca Międzynarodowym Dniem Praw Więźniów. Przypadająca tego dnia rocznica urodzin Nelsona Mandeli – orędownika wolności, pokoju i ochrony praw człowieka – stanowi okazję do podnoszenia świadomości społeczeństwa na temat praw osób pozbawionych wolności, jak również zwrócenia uwagi na najważniejsze problemy, z jakimi borykają się osadzeni. 

Wzorcowe Reguły Minimalne Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczące Postępowania z Więźniami (tzw. Reguły Mandeli) stanowią, że wszyscy więźniowie powinni być traktowani z szacunkiem wynikającym z ich przyrodzonej godności i wartości jako istot ludzkich. Z kolei w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podkreśla się, że ograniczenia i trudności, których doświadczają osoby pozbawione wolności, nie mogą przekroczyć pewnego nieuniknionego poziomu cierpienia nieodłącznie związanego z pozbawieniem wolności. Jeżeli do tego dochodzi, Trybunał orzeka naruszenie zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania (art. 3 EKPC).

RPO nieustannie prowadzi dialog z organami władzy państwowej, w tym z Ministerstwem Sprawiedliwości oraz przedstawicielami Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Pracownicy Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur każdego roku przeprowadzają wizytacje prewencyjne w jednostkach penitencjarnych, a w Zespole ds. Wykonywania Kar rozpoznawanych jest kilka tysięcy skarg od osób pozbawionych wolności. 

Problematyka, jaką zajmuje się RPO, jest zróżnicowana, niemniej w ostatnim czasie skupiała się ona na:

• stosowaniu środków przymusu bezpośredniego;
• udzielaniu skazanym przepustek losowych na pogrzeb osób bliskich;
• braku procedur w przypadku zgłoszenia tortur i dokumentowania obrażeń;
• trudnej sytuacji osadzonych niesamodzielnych, przewlekle somatycznie chorych oraz starszych;
• sytuacji więźniów transpłciowych;
• sytuacji kobiet w jednostkach penitencjarnych;
• braku programu profilaktycznych badań dla osadzonych mężczyzn, w szczególności w zakresie wczesnego wykrywania raka prostaty;
• długiego oczekiwania na wizytę u lekarza specjalisty;
• niewystarczającej obsady lekarskiej i pielęgniarskiej oraz braku całodobowej opieki medycznej w jednostkach penitencjarnych;
• problemie zauważalnego spadku jakości posiłków otrzymywanych przez osadzonych;
• trudności w dostarczaniu ciepłych posiłków w okresie ramadanu – więźniom będącym wyznawcami islamu;
• nieodpowiedniego przygotowania jednostek penitencjarnych do fali upałów w okresie letnim.

We wszystkich swoich inicjatywach Rzecznik konsekwentnie stoi na straży poszanowania praw osób pozbawionych wolności, a swoje działania podejmuje z urzędu albo w oparciu o wniosek skierowany do Biura RPO.