Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek uczestniczył w IV Kongresie ESG - Liderzy Zrównoważonego Rozwoju – Europa (Environmental, Social, Corporate Governance). Wydarzenie odbyło się 29 stycznia 2025 r. w Warszawie.

– ESG to platforma dialogu dla europejskich liderów zrównoważonego rozwoju – przedstawicieli administracji państwowej, świata biznesu, NGO, środowisk naukowych, ekspertów i mediów – piszą organizatorzy na stronie Kongresu. Tematem przewodnim IV edycji były zmiany cywilizacyjne zachodzące na świecie oraz rola Unii Europejskiej w kontekście tych przemian.  

Wśród przykładowych zagadnień poruszonych podczas wydarzenia znalazła się współpraca biznesu z trzecim sektorem, zeroemisyjność i neutralność klimatyczna, czy też Zielony Ład. Uczestniczy rozmawiali również o tym, czy Unia Europejska rzeczywiście szanuje prawa człowieka i dostrzega problemy mieszkańców w krajach rozwijających się.

Wydarzenie odbyło się pod patronatem honorowym Rzecznika Praw Obywatelskich.

Wystąpienie RPO

Marcin Wiącek był gościem specjalnym panelu "Prawa człowieka w Europie i na świecie – czy UE rzeczywiście szanuje prawa człowieka i dostrzega problemy mieszkańców w krajach rozwijających się?".

W wystąpieniu wprowadzającym nawiązał do tematu panelu i zwrócił uwagę, że jednym z najczęściej dyskutowanych przez instytucje zajmujące się ochroną praw człowieka i europejskich ombudsmanów zagadnieniem są obecnie kwestie związane z migracją i respektowaniem przez państwa Unii Europejskiej standardów ochrony uchodźców.

- Podstawowym wyzwaniem jest to, że w kolejnych latach możemy się spodziewać coraz większej liczby osób przybywających do krajów UE – zaznaczył Rzecznik. Wyjaśnił, że sytuacja na świecie, coraz większa liczba konfliktów zbrojnych prowadzi do tego, że jest coraz więcej uchodźców wojennych. Niepokojąca sytuacja klimatyczna powoduje, że jest coraz więcej miejsc na Ziemi, w których, z powodu warunków klimatycznych, nie da się fizycznie przeżyć i z tego powodu należy spodziewać się tzw. uchodźców klimatycznych.

Rzecznik zwrócił też uwagę na uchodźctwo ekonomiczne i wskazał, że migracja jest w ostatnim czasie używana jako pewien rodzaj broni, jako sposób na naruszenie integralności terytorialnej UE i zdestabilizowania porządku publicznego.

Funkcjonujący w Unii Europejskiej system azylowy opiera się na założeniach, które przyświecały stworzeniu konwencji genewskiej dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r. Konwencja ta jest inspiracją i podstawą konstytucji w zasadzie wszystkich państw członkowskich UE, w tym też art. 56 polskiej Konstytucji.

- Założenia tego systemu sprowadzają się do tego, że każdy cudzoziemiec, nawet osoba, która nielegalnie przekroczyła granicę może ubiegać się o status uchodźcy i państwo ma obowiązek ustosunkować się do takiego wniosku i przeprowadzić procedurę, która pozwoli na ocenę sytuacji konkretnego człowieka.

Fundamentem europejskiego prawa azylowego są takie zasady jak zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców, a także tzw. zasada non refoulement, która oznacza, że nie można wydalić z terytorium kraju człowieka, w sytuacji gdy istnieje prawdopodobieństwo, że zostanie on poddany nieludzkiemu traktowaniu.

Rzecznik wyjaśnił, że obecnie przyjęto założenie, którego nie znają aktualnie obowiązujące traktaty, że możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem tzw. instrumentalizacji migracji. 

- Chodzi o to, gdy państwo wrogie UE wykorzystuje migrantów jako narzędzie w celu zakłócenia, zdestabilizowania sytuacji w UE.

- Uznano, że stwierdzenie tego zjawiska umożliwia obniżenie standardu ochrony praw człowieka, obniżenie standardu ochrony praw uchodźców i na takim założeniu został oparty tzw. pakt migracyjny, który umożliwił stosowanie szybkich procedur granicznych, czyli postępowań w strefach granicznych czy tranzytowych – tłumaczył Rzecznik.

Marcin Wiącek wskazał, że w Polsce motyw ten jest używany jako argument na rzecz dopuszczalności procedury tzw. pushbacków, czyli możliwości zawrócenia człowieka do granicy bez poddania go postępowaniu administracyjnemu, a także koncepcji, na której opiera się aktualnie procedowany projekt nowelizacji ustawy o cudzoziemcach umożliwiający tzw. zawieszenie prawa do azylu.

- Środki te budzą wątpliwości z punktu widzenia standardów ochrony uchodźców wywodzących się z konwencji genewskiej, na których oparty jest system prawa międzynarodowego – zaznaczył Rzecznik i dodał, że obserwujemy również próby pewnego przeniesienia problemu poza Unię Europejską i Europę. Mówił też o zjawisku eksternalizacji granic. Metody te spotykają się z krytyką.

Kończąc swoje wystąpienie Rzecznik postawił pytanie - jak wyważyć i pogodzić ze sobą te wartości. Z jednej strony suwerenność państwa, nienaruszalność granic, bezpieczeństwo obywateli, a z drugiej strony solidarność międzyludzka, konieczność poszanowania godności każdego człowieka.

– Bo każdy człowiek jest podmiotem praw i wolności, nawet człowiek, który znalazł się na terytorium państwa, czy UE nielegalnie – mówił Rzecznik i wskazał, że to dziś największe wyzwanie dla państw europejskich. - Pakt migracyjny jest pewną odpowiedzią na te pytanie, ale czas pokaże jak będzie on wdrażany i jak będzie stosowany.

Panel "Prawa człowieka w Europie i na świecie"

Uczestnicy panelu, w którym wziął udział Marcin Wiącek próbowali odpowiedzieć na pytanie czy UE rzeczywiście szanuje prawa człowieka i dostrzega problemy mieszkańców w krajach rozwijających się. Rzecznik był pytany m.in. o najczęstsze naruszenia praw obywatelskich w Polsce i Europie oraz czy w Europie rzeczywiście przestrzegana jest Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

– Prawa uchodźców w UE i standardy ochrony uchodźców w UE – te, które mamy – nie mogę powiedzieć, żeby one były respektowane, ponieważ od 2021 roku obserwujemy w krajach sąsiadujących z Białorusią, to w jaki sposób są traktowane osoby, które przekraczają granice z Białorusią. Wiemy oczywiście, że to jest efektem bardzo nieludzkiej praktyki reżimu białoruskiego (…). Natomiast praktyki jakie obserwujemy są nie do pogodzenia z Kartą Praw Podstawowych UE – odpowiedział Rzecznik.

– Fundamentalnym założeniem prawa migracyjnego jest zakaz wydalenia z terytorium państwa człowieka w sytuacji, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że człowiek będzie (tam, gdzie go wydalimy) poddany nieludzkiemu traktowaniu. Aby to respektować to sytuacja każdego człowieka powinna być w jakiś sposób oceniona przez służby, przez dane państwo (…) Praktyka, jaka została przyjęta w krajach sąsiadujących z Białorusią, w krajach UE, nie jest zgodna z tym standardem – dodał. 

Prelegenci zastanawiali się również nad tym czy o postrzeganiu praw człowieka decydują interesy, a nie same prawa człowieka oraz czy europejski obyczajowy liberalizm jest postrzegany przez ludzi z innych kręgów kulturowych jako słabość. Poruszone też zostały zagadnienia dotyczące m.in. dobrych praktyk firm w krajach Afryki czy Azji i tego co może zrobić jeszcze UE w kwestii praw człowieka w krajach rozwijających się.

Nagroda KOD ESG 

Podczas Kongresu odbyła się gala wręczenia nagród II KOD ESG. Rzecznik praw obywatelskich wygłosił laudację oraz wręczył nagrodę zwycięzcy w kategorii Kod Osobowość 2024. Laureatką została Maria Andrzejewska, dyrektor generalna UNEP Grid Warszawa, którą nagrodzono za zaangażowanie w zakresie ochrony, kształtowania i użytkowania środowiska i jego zasobów. Laureatka od lat rzetelnie informuje o problemach zagrażających planecie oraz promuje idee zrównoważonego rozwoju. 

Nagroda KOD ESG jest przyznawana w pięciu kategoriach. Otrzymują ją firmy i instytucyjne, których strategie opierają się na idei zrównoważonego rozwoju, a ich dobre praktyki są przykładem dla innych. W skład Kapituły, która wybiera laureatów, wchodzi: Rzecznik Praw Obywatelskich, Fundacja Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska”, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, PRME - Polish Chapter Priciples for Responsible Management, Francusko-Polska Izba Gospodarcza (CCIFP), Forum Odpowiedzianego Biznesu, Instytut Humanites, Fundacja im. XBW Ignacego Krasickiego, Instytut ESG i redakcja RaportCSR.pl.