Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polska szkoła podstawowa w Starych Trokach oraz gimnazjum w Połukniu maja być przyłączone do innych szkół
• Społeczność polska w Litwie jest tym zaniepokojona  - oznaczałoby to dla niej ogromną stratę
• Rodzice uczniów i uczennic oraz dyrekcje szkół obawiają się, że zmiany statusu placówek spowodują stopniowy zanik polskości w całej gminie
• Rozmowy MSZ z przedstawicielami władz litewskich nie przyniosły satysfakcjonujących rezultatów

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwraca się w tej sprawie do Eriki Leonaitė, kontroler sejmowej Republiki Litewskiej. Powołuje się m.in. na traktat polsko-litewski z 1994 r. oraz międzynarodowe standardy prawa do nauki mniejszości narodowych.

RPO  został poinformowany o podjęciu przez radę samorządu rejonu trockiego decyzji o reorganizacji polskich placówek oświatowych. Chodzi o przyłączenie Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Stelmachowskiego w Starych Trokach i Gimnazjum im. Longina Komołowskiego w Połukniu do innych szkół. 

Wiadomość ta wywołała duży niepokój w środowisku polonijnym, zwłaszcza  wśród rodziców troszczących się o dobrą edukację i rozwój swoich dzieci.

Minister Spraw Zagranicznych RP poinformował RPO o staraniach podejmowanych przez polskie władze w celu zmiany niekorzystnych decyzji. Przedstawiono argumenty o dużej liczbie uczniów szkół w Starych Trokach i Połukniu, osiąganych przez nich dobrych wynikach w nauce oraz zasadach wyrażonych w uchwale rządu Litwy z 22 grudnia 2021 r. „W sprawie zatwierdzenia zmiany warunków dotyczących tworzenia sieci szkół realizujących formalne nauczanie”, które nie kwalifikują tych placówek do reorganizacji. 

Podkreślono też znaczenie standardów obowiązujących w zakresie organizacji oświaty dla mniejszości narodowych na mocy umów międzynarodowych. Prowadzone rozmowy z przedstawicielami władz litewskich nie przyniosły satysfakcjonujących rezultatów. Strona polska zamierza kontynuować działania na drodze dyplomatycznej. 

W ocenie zarówno władz polskich, jak i osób bezpośrednio zainteresowanych nauką w języku polskim na Litwie, zamknięcie szkół w Starych Trokach i Połukniu oznaczałoby ogromną stratę dla mieszkających tam Polek i Polaków. Z przekazanych RPO relacji wynika, że szkoły te dotychczas działały prężnie, promując polski język, tradycję i kulturę, w dużej mierze dzięki wsparciu polskich organizacji takich jak Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. 

Obie szkoły mają długoletnią tradycję i służą lokalnej społeczności na wiele sposobów. Zapewniają, że mają wszelkie niezbędne środki do prowadzenia kształcenia. 

Rodzice uczniów i uczennic oraz osoby odpowiedzialne za funkcjonowanie szkół obawiają się, że zmiany statusu placówek oświatowych spowodują stopniowy zanik polskości w całej gminie. Utrzymanie kultury mniejszości narodowej zależy bowiem w dużym stopniu od nauki w języku ojczystym w miejscu zamieszkania. 

Rzecznik przywołuje postanowienia Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy, sporządzonego w Wilnie 26 kwietnia 1994 r. Na mocy jego art. 13 ust. 2 osoby należące do mniejszości polskiej w Republice Litewskiej mają prawo indywidualnie lub wespół z innymi członkami swej grupy do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swej tożsamości narodowej, kulturowej, językowej i religijnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i przy zachowaniu pełnej równości wobec prawa. Art. 14 wymienia w szczególności prawo do uczenia się języka swojej mniejszości narodowej i pobierania nauki w tym języku. W art. 20 ust. 3 Traktatu Strony opowiedziały się za rozszerzeniem możliwości nauki języka drugiej Strony w szkołach, szkołach wyższych i innych placówkach oświatowych.

Odpowiednie standardy w zakresie prawa do nauki mniejszości narodowych zostały określone m. in. w Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 13 listopada 2018 r. w sprawie norm minimalnych dla mniejszości w Unii Europejskiej. Wyrażono w niej przekonanie, że „kształcenie nadal odgrywa kluczową rolę w socjalizacji i rozwoju tożsamości, a także pozostaje głównym narzędziem odrodzenia i zachowania zagrożonych języków mniejszościowych”. W związku z tym „każda osoba należąca do mniejszości narodowej ma prawo do nauki w języku mniejszościowym; (…) ciągłość kształcenia w języku ojczystym jest niezbędna dla zachowania tożsamości kulturowej i językowej”. 

Parlament Europejski przypomniał, że „w art. 14 Konwencji ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych zaleca się, by państwa-strony podjęły starania w celu zadbania o to, by – w miarę możliwości i w ramach ich systemów edukacji – osoby należące do mniejszości narodowych miały odpowiednie możliwości nauki danego języka mniejszościowego lub kształcenia się w tym języku, niezależnie od uczenia się języka urzędowego lub nauczania w tym języku”. Zachęca także Komisję i państwa członkowskie, aby w ramach dalszych działań tworzyły odpowiednie narzędzie mające na celu promowanie i wspieranie oficjalnego używania języków mniejszości narodowych i etnicznych na terytoriach zamieszkanych przez te mniejszości. 

W Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych, sporządzonej w Strasburgu 1 lutego 1995 r., Strony zobowiązały się wspierać tworzenie warunków koniecznych do utrzymywania i rozwijania przez osoby należące do mniejszości narodowych ich kultury, jak również zachowania zasadniczych elementów ich tożsamości, to jest ich religii, języka, tradycji i dziedzictwa kulturowego. Bez uszczerbku dla środków podejmowanych stosownie do ich generalnej polityki integracyjnej, Strony powinny powstrzymać się od działań lub praktyk mających na celu asymilację osób należących do mniejszości narodowych wbrew ich woli i będą chronić te osoby przed jakimkolwiek działaniem mającym na celu taką asymilację.

RPO wskazuje także na art. 29 ust. 1 Konwencji ONZ o Prawach Dziecka. Przewiduje on, że w państwach-stronach nauka dziecka będzie ukierunkowana na rozwijanie w dziecku szacunku dla jego rodziców, jego tożsamości kulturowej, języka i wartości, dla wartości narodowych kraju, w którym mieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur. 

Zgodnie z artykułem 13 ust. 1  Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy Strony zobowiązały się do poszanowania międzynarodowych zasad i standardów dotyczących ochrony praw mniejszości narodowych, w szczególności zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, w Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka, w odpowiednich dokumentach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a także w Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, wraz z protokołami dodatkowymi, przyjętymi przez obie strony. Gwarancje równości i niedyskryminacji, zawarte w licznych aktach prawa europejskiego i międzynarodowego, mają charakter fundamentalny dla ochrony praw i wolności obywateli należących do mniejszości narodowych.

Marcin Wiącek zwraca się do Pani Kontroler o rozważenie zbadania sprawy. - Będę niezmiernie wdzięczny za poinformowanie o ewentualnie podjętych działaniach w tym zakresie - pisze RPO. - Proszę jednocześnie przyjąć wyrazy mojego szacunku i uznania - podsumowuje.

VII.7037.70.2022