Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obecnie korespondencja obrońcy z osobą tymczasowo aresztowaną jest przesyłana bezpośrednio adresatowi generalnie wtedy, jeśli obrońca został ustanowiony lub wyznaczony do tej sprawy, w której areszt zastosowano
• Powoduje to niekiedy poważne problemy z realizacją prawa do obrony, bo obieg terminowej dokumentacji między obrońcą a osobą aresztowaną może trwać wiele tygodni
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski występuje do zastępcy Dyrektora Generalnego Służby Więziennej płk Renaty Niziołek
• AKTUALIZACJA 25.11.2024: Do CZSW nie docierały informacje wskazujące na problemy ze stosowaniem przywołanego przepisu - głosi odpowiedź Dyrektora Generalnego SW 

W toku badania spraw prowadzonych w BRPO wyłonił się problem realizacji art. 217b § 1a Kodeksu karnego wykonawczego. Został on znowelizowany ustawą z 5 sierpnia 2022 r. o zmianie Kodeksu karnego wykonawczego oraz niektórych innych ustaw. Zawężono wówczas jego zakres tak, że jedynie korespondencja osoby tymczasowo aresztowanej z obrońcą ustanowionym lub wyznaczonym w tej sprawie, w której areszt zastosowano, jest przesyłana bezpośrednio do adresata - chyba że organ, do którego dyspozycji osoba aresztowana pozostaje, w szczególnie uzasadnionych wypadkach zarządzi inaczej.

Rodzi to niekiedy poważne problemy z realizacją prawa do obrony. Obieg terminowej dokumentacji między obrońcą a osobą aresztowaną może bowiem trwać wiele tygodni. Utrudnia to obrońcy, a w niektórych przypadkach nawet uniemożliwia, przeprowadzenie skutecznej interwencji.

Np. w jednej ze spraw badanych w BRPO obrońca osoby aresztowanej 17 czerwca 2024 r. dostarczył do sekretariatu jednostki penitencjarnej korespondencję dla osadzonego z materiałami, z którymi miał on się zapoznać przed posiedzeniem sądu 20 czerwca 2024 r. Korespondencja do adresata nie dotarła. Przekazano ja organowi dysponującemu, ponieważ administracja jednostki nie miała informacji, że adwokat jest obrońcą ustanowionym w sprawie. Korespondencja wróciła do jednostki dopiero 16 lipca 2024 r. – niemal po miesiącu od daty posiedzenia sądu, dla którego mogła mieć znaczenie. A tylko w jednostkowych przypadkach w dokumentacji osoby aresztowanej znajduje się informacja o ustanowieniu lub wyznaczeniu obrońcy w sprawie, w której areszt zastosowano.

Administracja innej jednostki penitencjarnej poinformowała BRPO, że weryfikacja obrońcy odbywa się w drodze analizy zarządzeń dotyczących zezwolenia na widzenie lub rozmowy telefoniczne z jego mocodawcą. Problem pojawia się, gdy takich dokumentów jeszcze nie ma w aktach ewidencyjnych. Wtedy wszelka korespondencja z obrońcą - także z tym ustanowionym w sprawie, w której zastosowano areszt - odbywa się za pośrednictwem organu dysponującego.

ZRPO pyta płk Renatę Niziołek, czy Centralny Zarząd SW dostrzegł problem z diagnozowaniem stosunku obrończego w sprawie, w której zastosowano tymczasowe aresztowanie. Prosi też o informację, jak w praktyce wygląda procedura weryfikacji obrońcy ze względu na przedmiot sprawy, do której został umocowany.

Odpowiedź płk. Andrzeja Pecki, dyrektora generalnego SW 

W nawiązaniu do Pana pisma z dnia 14 października 2024 r. znak IX.517.1584.2024.TRo w przedmiocie praktyki stosowania przez jednostki penitencjarne dyspozycji art. 217b § la ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2024 r. poz. 706), zwanej dalej „Kkw", uprzejmie informuję, iż do Centralnego Zarządu Służby Więziennej nie docierały informacje wskazujące na problemy ze stosowaniem przywołanego przepisu.

Zauważenia wymaga, że przepisy nie określają sposobu ustalania, czy wskazany adwokat lub radca prawny jest obrońcą ustanowionym lub wyznaczonym w sprawie, w której stosowane jest tymczasowe aresztowanie. Należy uznać zatem, że może nastąpić to na podstawie wszelkich dostępnych dokumentów, a przede wszystkim zarządzenia sądu o wyznaczeniu obrońcy z urzędu (art. 81 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 37,1222 i 1248)) lub upoważnienia do obrony, które może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne (art. 83 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego).

W uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw druk sejmowy 2376 projektodawca wskazał, że cyt.: „Projektowana zmiana art. 217b § la k.k.w. ma na celu doprecyzowanie dotychczasowego brzmienia tego przepisu i urealnienie możliwości stosowania tej regulacji przez Służbę Więzienną. Nie każda bowiem przesyłka z korespondencją adresowaną do adwokata lub radcy prawnego stanowi korespondencję z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem łub radcą prawnym (może to być bowiem osoba, z którą tymczasowo aresztowany nie powinien mieć możliwości nawiązania takiego kontaktu). Służba Więzienna nie ma możliwości weryfikacji adresata takiej korespondencji. Wobec tymczasowo aresztowanych prowadzone są także inne sprawy, w których nie jest stosowane tymczasowe aresztowanie, oraz sprawy cywilne, a w takich przypadkach administracja jednostki penitencjarnej nie ma możliwości ustalenia, czy nadawca albo adresat przesyłki z korespondencją oznaczony, jako adwokat albo radca prawny, jest obrońcą, czy też pełnomocnikiem skazanego winnej sprawie. Jedynie korespondencja obrońcy ustanowionego lub wyznaczonego w sprawie, w której zastosowano tymczasowe aresztowanie, może być przesyłana przez administrację jednostki penitencjarnej z pominięciem organu dysponującego (bezpośrednio do adresata), ponieważ w takim przypadku Służba Więzienna, w oparciu o posiadane dokumenty, jest wstanie ustalić, że wskazany na przesyłce adwokat lub radca prawny jest obrońcą tymczasowo aresztowanego. Zachodzi więc konieczność doprecyzowania i urealnienia treści wskazanego przepisu, mając na względzie prawidłową realizację ustawowego zadania Służby Więziennej - zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego".

Centralny Zarząd Służby Więziennej nie opracował procedur wewnętrznych w zakresie weryfikacji obrońcy ze względu na przedmiot sprawy, do której został umocowany. W przypadku braku informacji o ustanowionym lub wyznaczonym obrońcy w sprawie, w której zastosowano tymczasowe aresztowanie, korespondencja w myśl art. 217b § 1 Kkw jest przesyłana za pośrednictwem organu dysponującego. Warto zauważyć, że przywołany przepis ma charakter bezwzględnie obligujący administrację jednostki do konkretnego działania.

W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 kwietnia 2016 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. z 2023 r. poz. 1115, 2274 i 2636 oraz z 2024 r. poz. 905), w § 189 wskazano cyt.:

„4. Cenzurowania korespondencji podejrzanych tymczasowo aresztowanych innej niż wymieniona w art. 8§ 3, art. 102 pkt 11 i art. 103 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2023 r. poz. 12 7, z 2022 r. poz. 2600 oraz z 2023 r. poz. 818) dokonuje prokurator, który prowadzi bądź nadzoruje postępowanie. Ocenzurowana korespondencja podlega oznakowaniu pieczęcią o treści: „Ocenzurowano, data... podpis... ". Pieczęć przystawia się na korespondencji. 
5.    Jeżeli korespondencja tymczasowo aresztowanego zawiera wiadomości mogące utrudnić postępowanie przygotowawcze, prokurator zarządza załączenie jej do akt sprawy, o czym zawiadamia nadawcę; nie dotyczy to korespondencji, którą można doręczyć adresatowi po usunięciu z niej takich wiadomości.
6.    Korespondencję tymczasowo aresztowanych z organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, organami państwowymi i samorządowymi, obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym przesyła się niezwłocznie do adresata bez jej cenzurowania, umieszczając na kopercie adnotację „Bez cenzury" opatrzoną datą i podpisem".

W kontekście powyższego, zauważenia wymaga, że przywołane przepisy nie określają terminów do dokonania czynności związanych z cenzurą korespondencji.

Pozwolę sobie wyrazić oczekiwanie, że powyższe wyjaśnienia uzna Pan Rzecznik za wyczerpujące. Jeszcze raz podkreślam, iż Centralny Zarząd Służby Więziennej nie posiada informacji wskazujących na problemy ze stosowaniem art. 217b § 1a Kkw. 

IX.517.1584.2024