Biuletyn Informacji Publicznej RPO

23 października 2024 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyło się kolejne posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Zastępca RPO Valeri Vachev powitał członków Komisji oraz zaproszonych gości, którymi byli:

• Dagmara Korbasińska-Chwedczuk – Dyrektor Departamentu Zdrowia Publicznego w Ministerstwie Zdrowia;
• Damian Marciniak – Dyrektor  Departamentu do spraw Zdrowia Psychicznego w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta;
• Prof. Andrzej Cechnicki - lekarz psychiatrii, psychoterapeuta, profesor nauk medycznych, superwizor psychoterapii PTP. Badacz środowiskowych i społecznych aspektów psychiatrii. Dorobek badawczy związał z praktyką kliniczną uwzględniając jej kontekst społeczny i podmiotowość pacjentów; uważany za jednego z twórców i inicjatorów psychiatrii środowiskowej w Polsce.
• Dr Izabela Ciuńczyk – psychiatra, psychoterapeutka, specjalistka terapii środowiskowej, zaangażowana w działalność społeczną na rzecz osób w kryzysie psychicznym, pomysłodawczyni i prezeska Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Centrów Zdrowia Psychicznego;
• Katarzyna Dąbrowska – prawniczka, której dobro pacjentów jest szczególnie bliskie.

Valeri Vachev dokonał wprowadzenia do tematu spotkania, którym było podsumowanie programu pilotażowego oraz przyszłość psychiatrii w Polsce. Rzecznik podkreślił wagę tego tematu i przypomniał, że zapewnienie pacjentom w kryzysie psychicznym godnych warunków leczenia jest jednym z priorytetów RPO.

Dagmara Korbasińska-Chwedczuk poinformowała o planach resortu na najbliższy czas. Podkreśliła, że w MZ nie zapadły jeszcze żadne ostateczne decyzje co do przyszłości modelu psychiatrii. Zaznaczyła, że wnioski z Komisji Ekspertów zostaną wzięte pod uwagę przy podejmowaniu przez Ministra decyzji o przyszłym modelu funkcjonowania psychiatrii w Polsce.

Damian Marciniak podkreślił, że obecnie połowa populacji korzysta już z centrów zdrowia psychicznego, których dotychczas utworzono 119. Pozostała część korzysta ze starego systemu opieki psychiatrycznej. Podkreślił, że funkcjonujący dualizm struktur opieki psychiatrycznej ma negatywny wpływ na pacjentów. Czują się oni  zdezorientowani i zagubieni, gdyż nie wiedzą z jakiej oferty mogą korzystać. Inna kwestia to brak odpowiedniej komunikacji z pacjentami, którzy nie są informowani o działaniach związanych np. z przekształceniami istniejących struktur opieki psychiatrycznej.

Damian Marciniak zwrócił również uwagę, że opieka środowiskowa realizowana przez centra zdrowia psychicznego to coś więcej niż tylko zapewnienie choremu opieki medycznej. Do zadań CZP należy bowiem m.in. współpraca z rodziną chorego, z systemem szkolnictwa czy opieką społeczną. Opieka środowiskowa w swym założeniu ma zapewnić  pacjentowi kompleksową usługę nakierowaną na szybki powrót do środowiska i społecznych ról. Jak jednak dodał, niestety brak jest systemowych rozwiązań w tym zakresie – brakuje łączników/koordynatorów takich działań. 

Prof. Andrzej Cechnicki wskazał na rolę organizacji społecznych w ochronie zdrowia psychicznego. Zwrócił uwagę, że reforma psychiatrii wzięła początek z nierównomiernego rozłożenia struktur na obszarze kraju. Podkreślił, że obecnie wdrażany program jest na arenie międzynarodowej  uznawany za jeden z najlepszych w Europie, ale żeby mógł on rzeczywiście w pełni przyczynić się do lepszego zaopiekowania pacjentów. musi zyskać lepsze finansowanie, tj. przynajmniej na poziomie takim, z jakiego korzysta psychiatria w Bułgarii. Tam przekazuje się bowiem 6% środków na psychiatrię, a u nas jest to 4,5%. Podkreślił, że bez odpowiedniego finasowania nie będzie prawdziwej opieki psychiatrycznej. Zwrócił też uwagę na chaos decyzyjny, który destabilizuje funkcjonowanie opieki środowiskowej. 

Podkreślił, że jeśli nie zwiększymy finansowania, to nastąpi „stomatologizacja psychiatrii”, gdyż wykwalifikowana kadra będzie szukać pracy w sektorze prywatnym.

Dr Izabela Ciuńczyk zaznaczyła, że początkowo to 27 centrów miało testować tę formę opieki, ale w konsekwencji to, co miało być pilotażem, stało się sposobem na wdrażanie reformy. Dodała, że tam, gdzie funkcjonują CZP, zmniejszyła się liczba  zwolnień lekarskich z powodu problemów psychicznych. Jest to niewątpliwy zyski dla pracodawców i budżetu państwa.

Podkreśliła, że tylko utrzymanie odpowiedzialności terytorialnej oraz ryczałtu na populację przyczyni się do zapewnienia lepszej i kompleksowej opieki nad pacjentami. Negatywnie oceniła również obecny brak ośrodka koordynującego, jakim było biuro pilotażu CZP.

Katarzyna Dąbrowska przedstawiła najistotniejsze, jej zdaniem, problemy osób chorujących psychicznie. Zwróciła uwagę, że nadal dla bardzo wielu jedyną formą pomocy, na jaką mogą liczyć, jest hospitalizacja w szpitalu psychiatrycznym. Tymczasem oferta szpitalna ogranicza się wyłącznie do farmakoterapii, a po opuszczeniu  szpitala pacjent jest pozostawiany sam sobie.  Pacjent, wobec którego nie stosowano żadnych oddziaływań terapeutycznych, bardzo często nie potrafi na nowo odnaleźć się w środowisku, co w efekcie prowadzi do zachowań autodestrukcyjnych. Tworzy to błędne koło cyklicznych powrotów na oddział psychiatryczny.  

Zaznaczyła też, że pobyt w szpitalu zawsze powinien być ostatecznością, a nie standardową procedurą, zwłaszcza, że szpital nie oferuje swoim pacjentom żadnych oddziaływań psychoterapeutycznych. Dlatego tak ważne jest aby pacjent otrzymywał pomoc w swoim środowisku i mógł korzystać z różnych form wsparcia psychoterapeutycznego. 

Zwróciła również uwagę, na potrzebę zmiany przepisów, przede wszystkim w zakresie dostępności do terapii, szkoleń personelu medycznego, wzmocnienia ochrony praw pacjenta oraz uprawnień rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego.

Następnie zaczęła się dyskusji, którą prowadził współprzewodniczący KE dr Marek Balicki. Podkreślił, że jest zadowolony, że wciąż niezapadły decyzje odnoszące się do przyszłości psychiatrii. Zaznaczył, że propozycja powrotu do  finansowania za wykonanie świadczeń medycznych, jaką promuje NFZ,  jest nie do przyjęcia, gdyż zniweczy cały dotychczasowy dorobek osiągnięty w ramach programu pilotażowego. 

Zwrócił również uwagę,  że liczba skarg wpływających do Rzecznika Praw Pacjenta na CZP jest od początku ich funkcjonowania bardzo mała w stosunku do liczby skarg na cały system ochrony zdrowia psychicznego.

Podczas dyskusji w zasadzie wszyscy byli zdania, że psychiatria środowisko, oparta na zasadzie odpowiedzialności za populację i finasowaniu ryczałtowym, to jedyna droga, którą powinna zmierzać psychiatria w Polsce. Podkreślano niedocenianą przez wielu rolę asystentów zdrowienia.

Wybrzmiały również głosy wskazujące,  że pacjenci obawiają się zmiany sposobu finasowania CZP, gdyż taka zmian bardzo negatywnie wpłynie na ich sytuację i dostęp do opieki. 

Prof. Jacek Wciórka zwrócił uwagę na potrzebę zmian aksjologicznych. Nie można bowiem prowadzić służby zdrowia w oderwaniu od systemu wartości. Podkreślał konieczność „obudzenia aksjologicznego ducha polskiej psychiatrii”. 

Zwracano też uwagę na przenikanie się systemu ochrony zdrowia psychicznego dla dorosłych i dzieci oraz konieczność współpracy obu tych systemów, bo kryzys psychiczny jednego członka rodziny wpływa zawsze na pozostałych. 

Ponadto podkreślano, że istotą psychiatrii środowiskowej jest przede wszystkim kompleksowe wsparcie pacjenta w formie terapii. Pomoc lekarza psychiatry jest tylko jednym z elementów, bo faktycznie psychiatrię środowiskową tworzą liczni specjaliści – psycholodzy, terapeuci, a rola psychiatry jest minimalna i ostateczna. 

Zwrócono też uwagę na kwestię niedziałającej ustawy o psychologach i wpływu tego na sytuację pacjentów 

Kolejny problem to bardzo wysokie koszty leczenia chorego w systemie prywatnej  opieki medycznej, które niejednokrotnie zmuszają rodzinę do zaciągania kredytów na leczenie osoby bliskiej.

Podsumowując, Valeri Vachev zaznaczył, że teza, iż ochrona zdrowia psychicznego osób dorosłych oraz dzieci i młodzieży jest priorytetem państwa, jest niestety nieprawdziwa. Ewidentnie wskazują na to działania z ostatnich kilkudziesięciu lat. Podkreślił potrzebę koordynacji wszystkich systemów opieki zdrowotnej: psychiatrii dzieci i młodzieży, osób dorosłych oraz leczenia uzależnień, podstawowej opieki zdrowotnej i opieki społecznej. 

ZRPO podkreślił, że wnioski ze spotkania zostaną ujęte w wystąpieniu generalnym RPO i przekazane do odpowiednich organów.