Biuletyn Informacji Publicznej RPO

26 września 2024 r. odbyło się w trybie hybrydowym kolejne posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Zdrowia przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. Podstawę dyskusji stanowiły zagadnienia praw więźniów jako pacjentów.

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich dr Valeri Vachev przywitał zaproszonych ekspertów oraz członków Komisji i dokonał wprowadzenia do dyskusji. 

W posiedzeniu wzięli udział: ppłk Anna Brzezińska - dyrektor Biura Służby Zdrowia w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej, Naczelny Lekarz Więziennictwa, dr Marzena Ksel-Teleśnicka - pełnomocniczka Ministra Sprawiedliwości ds. reformy więziennej służby zdrowia, dr Maria Niełaczna - Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, Uniwersytet Warszawski, Paweł Grzesiewski - dyrektor Departamentu Prawnego w Biurze Rzecznika Praw Pacjenta, Mariusz Mamczarek - radca prawny w Biurze RPP.

Ponadto w posiedzeniu uczestniczyli przedstawiciele zespołów BRPO: Wykonywania Kar – dyrektor Ewa Dawidziuk, Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur – dyrektor Rafał Kulas i dr Justyna Jóźwiak oraz Prawa Administracyjnego i Gospodarczego – Ewa Talma-Pogrzebska i Cezary Pachnik. 

Ppłk Anna Brzezińska zwróciła szczególną uwagę na tożsamość medycznych placówek więziennych z wolnościowymi podmiotami leczniczymi w zakresie personelu medycznego, wyposażenia, udzielanych świadczeń zdrowotnych, z jednoczesnymi wątpliwościami, co do jednakowego dostępu w tych podmiotach do świadczeń zdrowotnych oraz praw pacjentów do respektowania sposobu realizacji tych świadczeń. Przedstawiła najważniejsze problemy odnoszące się m.in. do kwestii: szpitala więziennego jako miejsca stosowania aresztu śledczego, odbywania kary pozbawienia wolności bez wskazań do hospitalizacji – nadużywanie art. 260 kpk, problemów kadrowych w szpitalach więziennych –  większych niż poza więzieniem, dostępności, finansowania i kontynuacji programu lekowego rozpoczętego, gdy pacjent nie był osobą osadzoną, brak możliwości wolnościowego dostępu oraz trudności pacjentów zwolnionych z zakładu karnego czy aresztu śledczego, tj. problemów opieki paliatywnej, wielochorobowość, niepełnosprawność (nie tylko w sferze zdrowia), bezdomność społeczna. 

Dr Marzena Ksel-Teleśnicka przedstawiła zagadnienia reformy opieki zdrowotnej wobec więźniów w Europie, zwracając szczególną uwagę na zalecenia dotyczące integracji opieki zdrowotnej w więzieniach z publiczną służbą zdrowia. Omówiła kierunki reformy więziennej służby zdrowia w Europie, skupiające się na dwóch aspektach: służba zdrowia lecząca więźniów podległa bezpośrednio Ministerstwu Sprawiedliwości, niezależna od administracji penitencjarnych oraz przeniesienie odpowiedzialności za opiekę zdrowotną w więzieniach z Ministerstwa Sprawiedliwości do Ministerstwa Zdrowia lub organów zdrowia publicznego. W tym zakresie przedstawiła doświadczenia innych państw m.in. Norwegii, Francji czy Wielkiej Brytanii. 

Dr Maria Niełaczna, jako prawnik i kryminolog, wskazała na istotność i kompleksowość regulacji art. 115 kkw. zapewniającej ramy opieki zdrowotnej dla więźniów oraz aktu wykonawczego do tej ustawy. Niezwykle istotne jest przyjrzenie się, czy te regulacje odpowiadają na potrzeby opieki zdrowotnej pacjentów – więźniów oraz więziennej służby zdrowia. Podkreśliła, że niezwykle ważne jest patrzenie na więzienną służbę zdrowia jako na część powszechnej służby zdrowia. 

Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego i wiceprzewodniczący Komisji Piotr Mierzejewski wskazał, że należy dostrzec analogię w pewnych grupach osób, tj. osób w kryzysie bezdomności, osób w kryzysie psychicznym z osobami pozbawionymi wolności,  które  niejednokrotnie są grupami wykluczonymi społecznie, a ich problemy są niedostrzegalne.

Okoliczność ta może mieć wpływ na spojrzenie  państwa na problemy osób osadzonych oraz na tzw. krótkowzroczną politykę państwa w tym zakresie. Osoba osadzona, niezaopiekowania w sposób właściwy przez system opieki zdrowotnej, wygeneruje bowiem później znaczenie większe koszty wiążące się ze specjalistyczną opieką medyczną. Niezbędne jest zatem, aby państwo czuwało nad zapewnieniem godności i równego dostępu do opieki zdrowotnej dla tej grupy osób. 

Paweł Grzesiewski przybliżył omawianą problematykę na kanwie  spraw badanych przez RPP. Wskazał zwłaszcza na niewielką ich liczbę na tle innych sygnałów wpływających do BRPP. Zauważył, że problematykę skarg osób osadzonych można podzielić na trzy grup:

• niezwiązane z dostępem do świadczeń np. zastrzeżenia na warunki przebywania w celi;
• pozornie dotyczące leczenia czy realizacji praw pacjenta np. kwestionujące opinie medyczne w toku rozpoznawania przez sądy spraw o przerwę w wykonywaniu kary;
• dotyczące realizacji świadczeń zdrowotnych np. konieczności długiego oczekiwania na świadczenie, braku udzielenia świadczenia w oczekiwanym przez pacjenta zakresie, odmowę leczenia poza jednostką penitencjarną, czy dostępu do wyrobów medycznych. 

Opisał też rozpatrywanie tych  spraw przez BRPP. 

Mariusz Mamczarek zauważył, że RPP bierze udział w pracach Zespołu ds. wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, funkcjonującego przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Przybliżył sprawę, która pojawiła się na wokandzie ETPC: Kaprykowski przeciwko Polsce, jako istotnej w omawianym zagadnieniu. 

Dyrektor Ewa Dawidziuk podkreśliła, że ETPC wielokrotnie w sprawach przeciwko Polsce i innym krajom podkreślał konieczność zapewnienia świadczeń zdrowotnych na takim samym poziomie, jak wobec ogółu społeczeństwa.  Podała, że w ostatnich pięciu latach do Zespołu Wykonywania Kar wpłynęło ok. 4 tysięcy skarg osadzonych na opiekę zdrowotną. Dotyczą one problemów o charakterze systemowym, które RPO sygnalizuje od wielu lat. To m.in.: pobyt osób chorujących psychicznie w jednostkach penitencjarnych,  nieuwzględnianie opinii psychiatrów więziennych i lekarzy więziennych, odbywanie kary przez osoby z demencją, nieudzielanie przez sądy przerwy w karze z powodu choroby psychicznej  ani innej choroby zagrażającej zdrowiu mimo regulacji Kkw, brak dostosowania cel do pobytu osób z niepełnosprawnością ruchową, przeprowadzanie  badań rezonansu magnetycznego czy tomografii komputerowej w kajdankach plastikowych, teleporady udzielane osadzonemu pacjentowi  przez lekarza w obecności innych osadzonych oraz przymusowe karmienie więźniów, czy przymusowe podawanie leków psychotropowych. 

Dyrektor Rafał Kulas przedstawił sprawę dostępu do świadczeń zdrowotnych osób osadzonych na kanwie wniosków wynikających z wizytacji jednostek penitencjarnych przez KMPT. Zauważył, że lekarz niejednokrotnie jest pierwszą sobą, która może dostrzec ślady maltretowania oraz sporządzić dokumentację. Wówczas personel medyczny oprócz udzielania świadczeń zdrowotnych pełni również funkcję prewencyjną. Przedstawił wnioski wskazujące m.in., że nie każda osoba przyjmowana do jednostki penitencjarnej podlega badaniu medycznemu, są niedostatki personelu medycznego, brak dostępności lekarza/pielęgniarki w niezbędnym zakresie, powierzchowność przeprowadzonego badania czy świadczenia przeprowadzanego w obecności funkcjonariusza w kajdankach. 

W dyskusji eksperci byli zgodni, że problematykę praw więźniów jako pacjentów należy rozwiązać w sposób systemowy. Wskazali, że obecne wyłączenie opieki zdrowotnej więziennej z powszechnej opieki zdrowotnej powoduje wyłączenie od całościowej aparatury dotyczącej jakości, bezpieczeństwa, wprowadzania nowego systemu zasobów kadrowych czy sprzętowych.  Podkreślano, że osoba osadzona z problemami zdrowotnymi jest traktowana jako osoba ,gorszej kategorii. Zwrócono uwagę, że Polska powinna dołączyć do państw, które mają w standardzie wykonywanie badań w kierunku chorób WZW każdemu więźniowi, który jest przyjmowany  do jednostki. 

Eksperci podkreślali, że każda osoba  - niezależnie od tego, gdzie się znajduje - powinna mieć takie same prawa pacjenta, jeżeli chodzi o opiekę zdrowotną. 

Dyskusję podsumowali współprzewodniczący Komisji: dr. Marcin Mikos oraz dyrektor Piotr Mierzejewski.

Opinie i konsultacje zostaną wykorzystanie w bieżących działaniach Rzecznika Praw Obywatelskich.