Biuletyn Informacji Publicznej RPO

20 września 2023 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyło się kolejne posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego. Tematem spotkania była próba podsumowania pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. 

Pilotaż jest wdrażany na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 27 kwietnia 2018 r. o centrach zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2020 r. poz. 2086). Zgodnie z § 3 rozporządzenia, celem pilotażu jest przetestowanie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej opartego na centrach zdrowia psychicznego w aspektach organizacji, finansowania, jakości oraz dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej.

Na spotkanie zostali zaproszeni goście, wśród których byli zarówno pomysłodawcy programu  pilotażowego – prof. dr hab. Jacek Wciórka oraz prof. dr hab. Andrzej Cechnicki, jak również przedstawiciele centrów zdrowia psychicznego: dr Izabela Ciuńczyk - dyrektor Centrum Zdrowia Psychicznego w Koszalinie oraz dr Artur Kochański – prezes Zarządu Lubelskiego Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego. 

Zaproszenie wystosowano także do Ministerstwa Zdrowia, jako resortu odpowiedzialnego za reformę psychiatrii. Niestety, zaproszenie nie zostało przyjęte, a tym samym resort nie podjął się próby przedstawienia swojej oceny realizowanego programu. Uniemożliwiło to również uzyskanie odpowiedzi na nurtujące środowisko pacjentów, lekarzy psychiatrów, psychologów, asystentów zdrowienia oraz wolontariuszy pytania i wątpliwości.

Goście przybliżyli pokrótce historię oraz podstawowe założenia reformy psychiatrii, której wizytówką są centra zdrowia psychicznego. Zgodnie stwierdzili, że ta przedłużająca się reforma, która trwa już 5 lat, niestety nie opiera się na pierwotnych założeniach, a powstające obecnie centra zdrowia psychicznego są tworzone bez przygotowania i niezbędnej do tego infrastruktury.  

W ocenie gości, z biegiem lat doszło do stopniowego zniweczenia podstawowych założeń reformy, jakimi były deinstytucjonalizacja i decentralizacja w ochronie zdrowia psychicznego. Od dwóch lat obserwuje się bowiem tendencje zmierzające do ponownej centralizacji i umacniania dużych szpitali psychiatrycznych, co pozostaje w zupełnej sprzeczności z ideą opieki środowiskowej.

Zwracano uwagę, że z punktu widzenia centrów zdrowia psychicznego przedłużająca się reforma, a przede wszystkim brak stabilności prawa, stanowi bardzo poważny problem. Model opieki środowiskowej nadal bowiem nie został wdrożony systemowo. Nie ma zatem pewności, że założenia, na których pierwotnie opierał się program pilotażowy, zostaną wpisane do ustawy. Od pewnego czasu widoczne jest bowiem odejście od zasady terytorialnej odpowiedzialności za populację. W efekcie może się zmienić też cały system finansowania centrów zdrowia psychicznego, w którym świadczenia objęte pilotażem rozliczane są ryczałtem na populację.

W dyskusji po wystąpieniach gości zwracano uwagę, że przy pracach nad obecną edycją Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego zupełnie zignorowano stanowiska zainteresowanych środowisk - lekarzy, pacjentów, organizacji pacjentów. Zgłaszane przez nich uwagi, w trakcie konsultacji społecznych, praktycznie nie zostały uwzględnione. Tym samym, Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego przestał być programem tworzonym przez interesariuszy tego systemu, tj. pacjentów, środowisko psychiatrów, a stał się programem administracyjnym tworzonym przez urzędników. 

Ponadto, zwrócono również uwagę, że nadal nie udało się wypracować standardów organizacyjnych i diagnostyczno-terapeutycznych w centrach zdrowia psychicznego.

Podkreślano konieczność współpracy centrów zdrowia psychicznego  z opieką społeczną oraz systemem opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. 

Spotkanie zakończyło się wnioskiem o konieczności wystąpienia do Ministra Zdrowia w sprawie przyszłości programu pilotażowego. Wyrażono nadzieję, że w przyszłości, przy ponownym omawianiu kwestii wdrażania środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej, obecny będzie przedstawiciel resortu zdrowia.