Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Naczelny Sąd Administracyjny przedstawił składowi siedmiu sędziów NSA zagadnienie prawne (sygn. akt I OPS 2/24) w sprawie ze skargi kasacyjnej obywatelki od wyroku WSA ws. odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego
• Według RPO osoba faktycznie sprawująca opiekę nad osobą z niepełnosprawnością pozostającą w małżeństwie będzie uprawniona do tego świadczenia nie tylko wyłącznie wtedy, gdy współmałżonek będzie dysponował orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale także gdy z przyczyn obiektywnych nie może sprawować opieki , np. gdy chodzi o osobę powyżej 75. roku życia 

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk zgłosił udział w tym postępowaniu, wnosząc o podjęcie przez NSA uchwały o następującej treści:

„Podstawę do uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu niepodejmowania lub rezygnowania z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, przez osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm. - dalej u.ś.r.) nie stanowi wyłącznie legitymowanie się przez współmałżonka osoby wymagającej opieki (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r.) orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i dopuszczalne jest przyznanie, osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r., prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu niepodejmowania lub rezygnowania z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji w sytuacji, gdy współmałżonek osoby wymagającej opieki (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r.) nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale zachodzą w stosunku do niego przesłanki uzasadniające przyznanie mu dodatku pielęgnacyjnego lub zasiłku pielęgnacyjnego, wskazujące, iż z przyczyn obiektywnych nie może sprawować realnie i efektywnie opieki nad osobą wymagającą wsparcia”.

W kontrolowanej przez WSA sprawie podstawę rozstrzygnięcia o odmowie przyznania córce świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką była okoliczność, że jej małżonek nie legitymował się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r.). 

Istota problemu koncentruje się na wykładni art. 17 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. dotyczących dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego osób wskazanych w art. 17 ust. 1 pkt 4, innych niż współmałżonek, na których ciąży obowiązek alimentacyjny względem osoby wymagającej wsparcia, sprawujących faktycznie opiekę nad osobą z niepełnosprawnością pozostającą w małżeństwie w sytuacji, gdy współmałżonek osoby wymagającej wsparcia nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale spełnia przesłanki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego lub dodatku pielęgnacyjnego wskazujące, iż nie może sprawować realnie i efektywnie opieki nad osobą wymagającą wsparcia.

Obejmuje zatem swym zakresem kwestie rozstrzygnięte na wniosek RPO uchwałą siedmiu sędziów NSA z 14 listopada 2022 r. (sygn. akt I OPS 2/22), w której jednoznacznie wskazano, że „ warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 u.ś.r., z tytułu sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim osobie wskazanej
w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r., innej niż współmałżonek, jest legitymowanie się przez współmałżonka osoby wymagającej opieki orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r.)”. 

Rygoryzm normy prawnej określonej w art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r., widoczny w kontekście tej uchwały NSA powoduje, że osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. - pomimo faktycznego sprawowania opieki nad bliskim z niepełnosprawnością - muszą być uznawane za osoby niespełniające warunków ustawowych do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.

Przykładowo problemy z uzyskaniem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dotyczą dziecka osoby z niepełnosprawnością, której współmałżonek nie dysponuje orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale jest osobą: starszą i schorowaną, pobierającą świadczenia emerytalno-rentowe, pobierającą świadczenia opiekuńcze w związku z koniecznością sprawowania opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością, nieposiadającą orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale w stanie zdrowia uniemożliwiającym sprawowanie opieki, spełniającą z powodu wieku (75 lat) warunki do uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego lub dodatku pielęgnacyjnego lub pobierającą te świadczenia. 

RPO podkreśla, że samo kryterium posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności współmałżonka - bez odniesienia się do indywidualnych okoliczności spraw - nie może zostać uznane za kryterium obiektywne.

III.7064.56.2025