Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 17 czerwca 2025 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt II KK 462/24) uwzględnił kasację Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie skazanego za stalking (art. 190a k.k.)
• W kasacji po raz pierwszy został podniesiony zarzut naruszenia prawa materialnego, polegającego na zastosowaniu przepisu w brzmieniu nadanym mu nowelizacją uchwaloną z naruszeniem procedury legislacyjnej
• Chodzi o brzmienie art. 190a § 1 k.k., nadane przez art. 13 pkt 2 ustawy z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem C0VID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw
• Uwzględnienie w pełni tego zarzutu przez SN oznacza przesądzenie możliwości prowadzenia przez sąd rozproszonej kontroli konstytucyjności nie tylko wtedy, gdy norma prawna jest niezgodna z Konstytucją pod względem merytorycznym, ale także gdy została uchwalona w sposób niezgodny z normami wyznaczającymi prawidłowość procesu legislacyjnego, w tym art. 7 i art. 112 Konstytucji.
• Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznał dotychczas wniosku RPO z 30 września 2020 r. (K 22/20) ws. niedochowania przez Sejm szczególnych wymogów prac nad zmianami w kodeksach w ustawie z 31 marca 2020 r., w tym art. 190a § 1 k.k., który był podstawą wyroku zaskarżonego kasacją Rzecznika

W kasacji, złożonej do SN w październiku 2024 r. przez zastępcę RPO Stanisława Trociuka, podniesiono dwa zarzuty: 

• naruszenia prawa materialnego, polegającego na zastosowaniu przepisu w brzmieniu nadanym mu nowelizacją uchwaloną z naruszeniem procedury legislacyjnej;
• naruszenia prawa procesowego, polegającego na nierozpoznaniu przez sąd odwoławczy apelacji w zakresie szerszym niż wynikałoby to z postawionych zarzutów, czego skutkiem była rażąca niesprawiedliwość orzeczenia w zakresie, w jakim sąd nie wyjaśnił kwestii poczytalności sprawcy w chwili czynu i nie przeprowadził dowodu z uzupełniającej opinii biegłych lekarzy psychiatrów, która wszechstronnie wyjaśniałaby okoliczności z postanowień o zasięgnięciu opinii biegłych.

SN w pełni podzielił stanowisko RPO. Wskazał, że w zakresie zarzutu naruszenia przepisu prawa materialnego jest on w pełni zasadny, a nadto szczególnie istotny dla skazanego. W stanie prawnym sprzed nowelizacji możliwe było bowiem zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego. W stanie prawnym po nowelizacji możliwość tę wyłączono, czego skutkiem było uchylenie wyroku sądu I instancji w postępowaniu odwoławczym. 

SN uznał także argumenty Rzecznika o rażącym naruszeniu przepisów prawa materialnego. W ustnych motywach rozstrzygnięcia wskazano, że zestawienie wniosków biegłych z treścią pytań stawianych w postanowieniach o zasięgnięciu opinii biegłego prowadzi do wniosku, iż w istocie są one niepełne. SN zauważył, że rozstrzygają one jedynie część kwestii (np. choroby psychiczne czy intelekt sprawcy), a pomijają inne, równie istotne dla przypisania sprawstwa lub winy (inne zakłócenie czynności psychicznych). 

Z tych względów SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Odwoławczemu, związując go co do zastosowania art. 190a k.k. w brzmieniu sprzed 31 marca 2020 r.

Sprawa jest o tyle istotna, że zarzut naruszenia prawa materialnego, polegającego na zastosowaniu przepisu w brzmieniu nadanym mu nowelizacją uchwaloną z naruszeniem procedury legislacyjnej, został podniesiony po raz pierwszy. Jego uwzględnienie w pełni przez Sąd Najwyższy oznacza, że w przyszłości zarzuty tego typu będą mogły być podnoszone.

Oznacza to także przesądzenie możliwości prowadzenia przez sąd rozproszonej kontroli konstytucyjności nie tylko gdy norma prawna jest niezgodna z Konstytucją pod względem merytorycznym, ale także z uwagi na to, że została uchwalona w sposób niezgodny z normami wyznaczającymi prawidłowość procesu legislacyjnego, w tym art. 7 i art. 112 Konstytucji. 

Wyrok SN w odróżnieniu od wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie ma charakteru powszechnie obowiązującego i wiąże tylko w konkretnej, rozstrzygniętej przez SN sprawie. Jednakże orzeczenie oznacza, że w części SN zaczął zastępować TK w jego roli, której nie spełnił z uwagi na nierozpoznanie wniosku RPO do TK z 30 września 2020 r. w sprawie K 22/20.

Rzecznik wystąpił wtedy do TK z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności szeregu przepisów ustaw, w tym również art. 2, art. 13, art. 14, art. 15, art. 26 i art. 27 ustawy z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw z art. 7 i art. 112 Konstytucji RP. 

Chodziło m.in. o przepis zmieniający brzmienie art. 190a § 1 k.k., który był podstawą prawną orzeczenia sądu odwoławczego, zaskarżonego kasacją Rzecznika.

Na rozprawie RPO reprezentowali Michał Wawrzyńczak oraz Piotr Zakrzewski, naczelnik Wydziału ds. Legislacyjnych i Ustrojowych.

II.510.121.2024