Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Informacja roczna stanowi całościową diagnozę stanu państwa z punktu widzenia respektowania praw konstytucyjnych obywateli. Zawiera podstawowe informacje o działaniach RPO, jak również przedstawia mapę problemów pojawiających się w całym obszarze państwowości.

W informacji są szczegółowo omówione między innymi:

• Wyzwania, problemy i postępy związane z przestrzeganiem poszczególnych praw gwarantowanych w Konstytucji RP;
• Rezultaty działań w zakresie szczególnych zadań Rzecznika Praw Obywatelskich, takich jak Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur czy niezależnego organu ds. równości;
• Omówienie mechanizmów i metod działania RPO: działalności edukacyjnej, współpracy międzynarodowej, udziału RPO w postepowaniach przed trybunałami międzynarodowymi i innych.

Publikacja informacji rocznej przez RPO stanowi wykonanie art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 19 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, które przewidują, że Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela, a także art. 19 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, który przewiduje podanie informacji do wiadomości publicznej.

W 2022 r. wciąż na bardzo wysokim poziomie utrzymywał się wpływ wniosków kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich. Wpłynęło bowiem 75 239 wniosków, co w kolejnym już roku stanowi największy wpływ wniosków w historii funkcjonowania urzędu Rzecznika. 

Utrzymujący się od 2020 r. bardzo wysoki wpływ liczby wniosków kierowanych do Rzecznika wynika m.in. z ogłoszenia stanu epidemii, którego bezpośrednimi następstwami w sferze prawa były istotne zmiany dotyczące funkcjonowania instytucji publicznych, nagłe i niespodziewane zmiany obowiązujących przepisów, a także wynikające z tych przepisów ograniczenia podstawowych wolności i praw człowieka. Obywatele zwracali się do RPO także w sprawach związanych ze zmianami w zakresie prawa podatkowego, prawa karnego wykonawczego, a w związku z rosyjską inwazją na Ukrainę do Biura RPO napłynęło wiele wniosków zarówno od obywateli Ukrainy poszukujących schronienia na terenie Polski, jak i obywateli polskich udzielających takiego schronienia.

Znaczący wzrost liczby wniosków kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich w latach 2020–2022, jak też przyznanie nowych uprawnień (skarga nadzwyczajna) nie został powiązany w dalszym ciągu z adekwatnym zwiększeniem budżetu Biura RPO.  Pewna poprawa nastąpiła w zakresie rozpatrywania wniosków o skargę nadzwyczajną wnoszoną do Sądu Najwyższego, w 2022 r. (a więc po 4 latach funkcjonowania skargi nadzwyczajnej) Rzecznik otrzymał bowiem pierwsze środki na realizację tego zadania, pozwalające zatrudnić 9 pracowników. Środki te w dalszym ciągu nie pozwalają jednak na zaspokojenie wszystkich istniejących w tym zakresie potrzeb.

W dalszym ciągu też nie został rozwiązany sygnalizowany od lat problem niewystarczającego finansowania powierzonego Rzecznikowi Praw Obywatelskich zadania wykonywania funkcji krajowego mechanizmu prewencji, wykonywanej poprzez prewencyjne wizytacje miejsc pozbawienia wolności. W 2022 r. w tym trybie 10 pracowników krajowego mechanizmu prewencji przeprowadziło wizytacje 79 miejsc pozbawienia wolności. Jednak miejsc pozbawienia wolności podlegających w Polsce sprawdzeniu w ramach mandatu krajowego mechanizmu prewencji jest około 3800. W rezultacie realizowane przez Rzecznika w ramach tego mandatu wizytacje nie spełniają wynikającego z umowy międzynarodowej warunku regularności i są oceniane przez organy międzynarodowe jako niewystarczające.