Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przedstawiciele Straży Granicznej uznają, że środki tymczasowe Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - czasowo zakazujące polskim władzom wydalenia wskazanych w nich osób - obowiązują wyłącznie na terytorium Polski
• Dlatego twierdzą, że tego kryterium nie spełniają osoby stawiające się na przejściu granicznym w Terespolu, wobec których ETPC wydał ten środek, bo nie przeszły odprawy paszportowej i nie zostały formalnie wpuszczone do Polski
• Rzecznik Praw Obywatelskich pisze do komendanta głównego Straży Granicznej gen. dyw. Robert Bagana w sprawie niewykonywania przez Polskę tych środków ETPC  
• Przypomina ocenę ETPC, że fakt, iż cudzoziemiec nie przebywa na terytorium RP (lub gdy jest to kwestionowane), nie zwalnia państwa-strony z obowiązku realizacji środka tymczasowego 

Marcin Wiącek prosi o podjęcie działań dla zapewnienia, że Placówka SG w Terespolu będzie realizować zobowiązania Polski wynikające ze środków tymczasowych (interim measures) Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

25 kwietnia 2025 r. przedstawiciele RPO i Rzecznika Praw Dziecka wizytowali Placówkę SG w Terespolu. Przedstawiciele SG przedstawili pogląd, że środki tymczasowe obowiązują wyłącznie na terytorium RP. Zgodnie z tym stanowiskiem, osoby stawiające się na przejściu granicznym w Terespolu, wobec których ETPC zastosował ten środek, nie spełniają tego kryterium, ponieważ nie przeszły odprawy paszportowej i nie zostały formalnie wpuszczone do Polski. Według SG o faktycznym przebywaniu cudzoziemca w RP – w kontekście środka tymczasowego – decyduje moment jego skutecznej odprawy paszportowej. Dopiero od tego momentu SG uznaje się za zobowiązaną do stosowania środka tymczasowego.

Takie same stanowisko wyraził Komendant Nadbużańskiego Oddziału SG w jednej z indywidualnych spraw prowadzonych w BRPO. Pogląd ten był też prezentowany przez SG w Terespolu wiele lat temu. Było przedmiotem wystąpienia RPO z 23 czerwca 2017 r. do KGSG w sprawie cudzoziemca, którego funkcjonariusze z Terespola dwukrotnie zawrócili na Białoruś, mimo obowiązywania środka tymczasowego. 

RPO przypomina ocenę z wyroku ETPC z 23 lipca 2020 r. w sprawie M.K. i inni przeciwko Polsce. ETPC odrzucił wtedy interpretację SG, potwierdzając obowiązek realizacji środków tymczasowych wobec cudzoziemców znajdujących się na terytorium Polski, niezależnie od momentu formalnego przejścia odprawy paszportowej. Podkreślił, że to, czy osoba objęta środkiem tymczasowym została wpuszczona przez przejście graniczne, jest nieistotne z punktu widzenia zobowiązania Polski do środka tymczasowego. 

ETPC prezentuje jednolity pogląd, że zawsze, gdy państwo sprawuje kontrolę i władzę nad jednostką poprzez swoich przedstawicieli działających poza jego terytorium – tym samym sprawując nad nią jurysdykcję – ma obowiązek zapewnienia jej praw i wolności określonych w rozdziale I EKPC. Oznacza to, że fakt, iż cudzoziemiec nie przebywa na terytorium RP (lub gdy jest to kwestionowane), nie zwalnia organów publicznych państwa-strony z obowiązku realizacji środka tymczasowego. Dlatego ETPC uznał, że osoby stawiające się w punktach odprawy granicznej SG podlegają jurysdykcji RP w rozumieniu art. 1 EKPC.

Cudzoziemcy podejmujący próbę dostania się na terytorium RP z Białorusi zwracają się do ETPC o wydanie środka tymczasowego czasowo zakazującego ich wydalenia. Uzasadniają to tym, że w kraju pochodzenia grozi im realne ryzyko traktowania niezgodnie z art. 3 EKPC lub realne ryzyko, że zostaną deportowani z Białorusi do państwa pochodzenia. Jeżeli twierdzenia te okażą się uzasadnione, państwo-strona Konwencji, które mimo wszystko wydaliło daną osobę, samo narusza art. 3 EKPC. Interim measures mają zatem na celu nie tylko ochronę praw jednostek podlegających jurysdykcji państw-stron Konwencji, ale także ochronę samego państwa-strony przed naruszeniem EKPC i ewentualną odpowiedzialnością.

Niewydalanie osoby przez określony czas z terytorium państwa ma dać odpowiednim organom państwa czas na szczegółową ocenę sytuacji cudzoziemca i podjęcie decyzji nienaruszającej art. 3 EKPC.

W  wyroku M.K. i inni przeciwko Polsce ETPC orzekł, że Polska naruszyła art. 3 EKPC, narażając skarżących na ryzyko nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz tortur w kraju pochodzenia. Zgodnie z argumentacją ETPC w momencie dopuszczenia się naruszeń Białoruś nie miała skutecznego systemu azylowego, w związku z czym odesłanie skarżących na jej terytorium mogło z dużym prawdopodobieństwem skutkować tzw. łańcuchowym refoulement, czyli deportacją cudzoziemców do państwa pochodzenia, w którym najprawdopodobniej groziłyby im tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie.

Na dzień sporządzania pisma RPO białoruski system azylowy wydaje się co najmniej niepewny pod kątem tego, czy osoby, które powinny otrzymać ochronę międzynarodową, faktycznie są w stanie ją uzyskać.

ETPC orzekł również, że Polska nie wywiązała się z obowiązków spoczywających na niej na podstawie art. 34 EKPC przez niezastosowanie  interim measures wydanych wobec skarżących. Potem ETPC wydał dwa kolejne dwa wyroki, które dotyczyły analogicznych stanów faktycznych, zawierały tożsamą treść i stwierdzały naruszenia tych samych artykułów Konwencji.

- Z przykrością muszę zauważyć, że wskazane wyroki Trybunału nie zostały właściwie wdrożone w działalności Straży Granicznej, zwłaszcza przez placówkę w Terespolu – podkreśla Marcin Wiącek. Prowadzi to do wniosku, że co najmniej w ostatnich 8 latach problem ten nie został odpowiednio rozwiązany przez MSWiA i Komendę Główną SG.

Podczas wizytacji BRPO i BRPD przekazano też informację, że środki tymczasowe obowiązują wyłącznie wobec cudzoziemców wyrażających wyraźną wolę ubiegania się o ochronę międzynarodową w RP. Taka interpretacja nie znajduje oparcia w przepisach prawa ani w orzecznictwie ETPC. Realizacja środka tymczasowego nie może być uzależniona od uprzedniego złożenia deklaracji dotyczącej ubiegania się o ochronę międzynarodową. Obowiązek wykonania interim measure wynika z samego faktu objęcia danej osoby jurysdykcją państwa-strony Konwencji. 

XI.543.224.2025