Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dlaczego dyrektor szkoły nie może do niej przyjąć ucznia-obywatela Polski mieszkającego poza krajem i  zarazem zgodzić się na wykonywanie obowiązku szkolnego poza szkołą?
• Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w tej sprawie u Ministra Edukacji i Nauki
• Nie da się bowiem wskazać przepisów, które ograniczają edukację domową w ramach polskiego systemu oświaty wyłącznie do osób mieszkających w Polsce
• AKTUALIZACJA: Przepisy nie zawierają odrębnych regulacji co do osób przebywających za granicą. W związku z tym dyrektorzy szkół nie mają możliwości wykazania takich uczniów w Systemie Informacji Oświatowej - odpowiada MEiN

Dyrektor jednej ze szkół podstawowych zasygnalizował RPO problem niemożliwości przyjmowania uczniów mieszkających za granicą Polski oraz wydawania im zezwoleń na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą. Powołano się na ocenę MEiN, że edukacja domowa nie dotyczy dzieci, które nie mieszkają w Polsce, w związku z czym System Informacji Oświatowej nie przyjmuje określonych danych.

Odnosząc się do problemu, Rzecznik zwrócił MEiN uwagę na uzasadnienie zmian dokonanych w 2021 r. w Prawie oświatowym, polegających na polegających na usunięciu warunku, że przedszkole, szkoła podstawowa lub szkoła ponadpodstawowa, do której dziecko zostało przyjęte, znajduje się na terenie województwa, w którym zamieszkuje dziecko. A ustawą tą wprowadzono możliwość edukacji domowej dla dzieci mieszkających na stałe poza Polską.

Zniesienie ograniczeń w wyborze szkoły miało wychodzić naprzeciw oczekiwaniom społecznym dotyczącym gwarancji równego dostępu do edukacji (art. 70 Konstytucji) oraz praw rodziców do decydowania o kształcie edukacji ich dzieci, zawartych w licznych aktach normatywnych zarówno krajowych, jak i międzynarodowych.

Rzecznik uznaje słuszność argumentacji przedstawionej w opiniach załączonych do wniosku do RPO. Jak stanowi preambuła ustawy Prawo oświatowe, oświata w RP stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa. System oświaty zapewnia realizację prawa każdego obywatela do kształcenia się - bez względu na miejsce zamieszkania - a rodzice mają prawo wyboru szkoły dla swojego dziecka. 

O zasadności podjęcia edukacji domowej rodzice rozstrzygają we własnym zakresie - w 2021 r. zniesiono także obowiązek dołączania do wniosku o zezwolenie na realizację obowiązku szkolnego poza szkołą opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.

System oświaty zapewnia obywatelom, którzy nie mieszkają w Polsce, różne możliwości spełniania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Dzieci i młodzież mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły za granicą, w tym na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ramach programów edukacyjnych UE. Wśród opcji jest również nauka w szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych, prowadzonych przez MEiN (także na odległość).

Wydaje się, że nie można wskazać przepisów, które ograniczają edukację domową w ramach polskiego systemu oświaty wyłącznie do osób posiadających miejsce zamieszkania na terytorium Polski. Ograniczeń takich nie zawarto np. w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2019 r. w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą.  Przewiduje ono możliwość przyjmowania do szkół także dzieci obywateli polskich stale zamieszkałych za granicą oraz dopuszcza naukę w szkołach w Polsce prowadzących kształcenie na odległość.

W odpowiedzi z 14 kwietnia 2022 r. dyrektor z MEiN odpisała: „Zgodnie z przepisami art. 37 ustawy, dyrektor szkoły może wydać zgodę na realizację ww. obowiązków poza szkołą wyłącznie w odniesieniu do uczniów szkoły. Przepisy nie zawierają odrębnych regulacji dotyczących spełniania ww. obowiązków poza szkołą przez osoby przebywające za granicą. W związku tym, dyrektorzy szkół nie mają możliwości wykazania ww. uczniów w Systemie Informacji Oświatowej."

W ocenie RPO pismo to nie zawiera odpowiedzi na zasadnicze pytanie:  dlaczego dyrektor szkoły nie może przyjąć do szkoły ucznia-obywatela Polski mieszkającego za granicą Polski, a następnie wydać w jego przypadku pozytywnej decyzji w sprawie wykonywanie obowiązku szkolnego poza szkołą. Można odnieść wrażenie, że główną przeszkodą jest sposób funkcjonowania Systemu Informacji Oświatowej, jednak w odpowiedzi nie przedstawiono przyczyn takiego stanu rzeczy.

RPO Marcin Wiącek prosi min. Przemysława Czarnka o analizę problemu oraz uzupełnienie poprzedniej odpowiedzi.

Odpowiedź Tomasza Rzymkowskiego, sekretarza stanu w MEiN

Zgodnie z przepisami art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1082 z późn. zm.), „na wniosek rodziców dyrektor odpowiednio publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej, do której dziecko zostało przyjęte, może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko odpowiednio obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4, poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej lub inną formą wychowania przedszkolnego i obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą”. 

Z tego przepisu wynika, że zgoda dyrektora szkoły na realizację ww. obowiązków poza szkołą może być wydana wyłącznie w odniesieniu do ucznia tej szkoły.

Odnosząc się do zapytania dyrektor Szkoły Podstawowej w Bziance, która pytała o „uczniów – polskich obywateli tymczasowo przebywających za granicą, których rodzice wnioskowali o realizację obowiązku szkolnego poza szkołą”, należy zauważyć, że ww. osoby mieszkające za granicą, nie mogły uczęszczać na zajęcia prowadzone w szkole działającej stacjonarnie na terenie Polski, skoro ich miejsce zamieszkania było za granicą. Osoby nie mogły być zatem uczniami tej szkoły.

W lutym br. została udzielona odpowiedź, informująca iż zgodnie z przepisami art. 37 ww. ustawy, dyrektor szkoły może wydać zgodę na realizację ww. obowiązków poza szkołą wyłącznie w odniesieniu do uczniów szkoły. Przepisy nie zawierają odrębnych regulacji dotyczących spełniania ww. obowiązków poza szkołą przez osoby przebywające za granicą. W związku z tym, dyrektorzy szkół nie mają możliwości wykazania ww. uczniów w Systemie Informacji Oświatowej.

Zmiany przepisów ustawy – Prawo oświatowe, które weszły w życie z dniem 1 lipca 2021 r., uchyliły obowiązek dołączania do wniosku o zezwolenie na realizację obowiązku szkolnego poza szkołą, opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz zniosły warunek składania wniosku do dyrektora szkoły (do której dziecko uczęszcza), na terenie województwa, w którym mieszka dziecko. Brak ograniczenia do terenu województwa oznacza, że dziecko z danego województwa może zostać przyjęte do szkoły również w innym województwie, a następnie rodzice ucznia mogą wystąpić do dyrektora tej szkoły o zezwolenie na realizację danego obowiązku poza szkołą.

Ponadto, pragnę poinformować, że zgodnie z przepisami w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą, osoby objęte obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki przebywające za granicą mogą kontynuować naukę w polskim systemie oświaty w publicznej szkole podstawowej i publicznym liceum działającymi w ramach Ośrodka Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą. Nauka prowadzona jest formie kształcenia na odległość, a klasyfikacja i promocja odbywają się na podstawie ocen bieżących – uczniowie nie muszą zdawać corocznie egzaminów klasyfikacyjnych. Nauka w szkole jest nieodpłatna i prowadzona na podstawie programów nauczania zgodnych z podstawami programowymi dla szkoły podstawowej i liceum.

VII.7037.10.2022