Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Społeczność edukacji domowej zwraca uwagę na niewystarczający poziom finansowania tej formy nauczania
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta minister edukacji Barbarę Nowacką, czy istnieje potrzeba zmiany przepisów, regulujących funkcjonowanie szkół w chmurze
• AKTUALIZACJA: W trakcie prac nad projektem rozporządzenia ws. sposobu podziału subwencji oświatowej na 2024 r. do MEN wpłynęły sprzeczne opinie w zakresie rozwiązań dotyczących finansowania uczniów w edukacji domowej. Wobec rozbieżnych stanowisk zainteresowanych podmiotów społecznych postanowiono utrzymać w 2024 r. finansowanie edukacji domowej na poziomie poprzedniego roku - głosi odpowiedź min. Barbary Nowackiej

Fundacja Edukacji Domowej, Fundacja Szkoła w Chmurze oraz Rada Społeczności Rodziców i Opiekunów Szkoły w Chmurze przedstawiły RPO opinie co do rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2024. W ocenie wnioskodawców, z uwagi na zagrożenia rozporządzenia dla dalszego funkcjonowania edukacji domowej, zachodzi potrzeba pilnego i rzetelnego zbadania sprawy przez prawodawcę.

Osoby należące do społeczności edukacji domowej szczególnie doceniają prawa wynikające z art. 70 Konstytucji RP, czyli m. in. wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne oraz prawo zakładania szkół przez obywateli i instytucje. Wnioskodawcy podkreślają, że korzystanie z możliwości określonej w art. 37 Prawa oświatowego – czyli spełniania obowiązku szkolnego i nauki poza szkołą - świadczy o dużym zaangażowaniu rodziców, mających na uwadze przede wszystkim dobro swych dzieci.

Rozporządzenie zawiera podobne unormowania jak w ubiegłym roku; uzależnia wysokość subwencji od liczby uczniów w edukacji domowej przyjętych do danej szkoły. Podmioty prowadzące szkoły specjalizujące się w ED wskazują na własne analizy, według których poziom finansowania nie jest wystarczający.

Część szkół informuje, że otrzymane środki nie pozwalają na pokrycie podstawowych zadań. Wskazano na rosnące koszty związane z administracją, organizacją egzaminów, wynajęciem lokali oraz wsparciem edukacyjnym (zajęcia, konsultacje, materiały edukacyjne, pomoce dydaktyczne). Przypomniano obowiązki wszystkich szkół w zakresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wspierania uczniów z niepełnosprawnościami. Wśród szkodliwych skutków obniżenia wagi na ucznia w ED wymieniono zmniejszenie liczby przyjętych uczniów i uczennic, zakończenie współpracy z częścią kadry pedagogicznej i innymi pracownikami, a także ograniczenie zakresu wsparcia. 

Dążenie do zapewniania usług wysokiej jakości skłania największe szkoły do pozyskiwania funduszy od rodziców i opiekunów. Ci z kolei - jak wskazują wnioskodawcy - mogą czuć się traktowani przez państwo gorzej w porównaniu z rodzicami, których dzieci chodzą do tradycyjnych szkół. Rodzice dzieci w ED zaznaczają, że ich decyzja nie oznacza wypisania dziecka z sytemu oświaty. Oczekują wsparcia ze strony nauczycieli i szkoły na podobnym poziomie, co osoby korzystające z innych form edukacji. Przyjęte rozwiązania są dotkliwe szczególnie dla dużych szkół, które mają największe doświadczenie w prowadzeniu edukacji domowej.

Wnioskodawcy apelują o przywrócenie poprzednich stawek finansowania na poziomie 0,8 dla wszystkich szkół na uczniów/uczennice w ED, bez względu na ich liczbę w danej placówce. W efekcie zwiększy się dostępność takiej formy nauki dla osób chętnych.

Wnioski do RPO zawierają także zarzuty wobec sposobu procedowania przeszłego oraz obecnego rozporządzenia, dotyczące m. in. braku uzasadnienia przyjęcia współczynnika 0,2. Z punktu widzenia osób prowadzących szkoły zmniejszenie finansowania z budżetu nastąpiło w sposób nagły i niespodziewany.

Członkowie społeczności nie rozumieją powodów, dla których to liczba 200 uczniów w szkole została przyjęta jako główne kryterium. A liczba ta nie pojawia się w żadnych innych przepisach regulujących system oświaty.

Zdaniem wnioskodawców delegacja ustawowa z art. 28 ust. 6 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego nie daje ministrowi podstaw do zróżnicowania kwot subwencji w oparciu o sposób realizowania obowiązku szkolnego. Zróżnicowanie to zostało uzasadnione niższymi kosztami prowadzenia danej szkoły, jednak nie przedstawiono dokładnych badań i analiz. Wątpliwości osób podpisanych pod wnioskiem do RPO budzi sformułowanie "w szczególności", które - w ich ocenie - zapewnia ministrowi zbyt daleką swobodę przy uwzględnianiu różnych czynników. Wpływa to negatywnie na stabilność prawa oraz poziom bezpieczeństwa podmiotów prowadzących szkoły i placówki oświatowe.

Rzecznik przypomina swe wystąpienie generalne z 25 października 2023 r., w którym zwracał uwagę MEiN na problem interpretacji art. 14 Prawa oświatowego, zawierającego katalog zadań szkoły publicznej i szkoły niepublicznej, w odniesieniu do tych szkół, w których wszyscy uczniowie realizują obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą. Podkreślał, że jasne przepisy są ważne zarówno dla podmiotów prowadzących szkoły niepubliczne, jak i dla uczniów i uczennic oraz ich rodziców, którzy - jak pokazano na przykładzie - są narażeni na ryzyko niespodziewanej likwidacji szkoły.

Marcin Wiącek prosi Panią Minister o stanowisko wobec zarzutów wnioskodawców. Pyta także, czy istnieje potrzeba zmiany przepisów, na których podstawie odbywa się edukacja domowa i funkcjonują szkoły udzielające wsparcia dzieciom i młodzieży zdobywającym wykształcenie poza szkołą.

Odpowiedź Barbary Nowackiej, minister edukacji

Zasadność finansowania ucznia w edukacji domowej w niższej wysokości niż ucznia korzystającego  z nauki w systemie klasowo-lekcyjnym wynika ze znacznie niższego kosztu kształcenia uczniów spełniających obowiązek szkolny poza szkołą. Szkoły ponoszą tylko niewielkie koszty związane z ich klasyfikacją oraz koszty związane z zapewnieniem ewentualnych dodatkowych zajęć. Zasadne zatem jest finansowanie uczniów spełniających obowiązek szkolny poza szkołą w niższej wysokości niż kwota subwencji przeznaczona na uczniów uczęszczających na zajęcia w szkołach.  Nie można w tym przypadku mówić o naruszeniu zasady równości, ponieważ uczniowie spełniający obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą oraz ich rodzice znajdują się w innej sytuacji prawnej niż uczniowie uczęszczający do szkoły w formie stacjonarnej.

Podział środków z subwencji oświatowej jest w znacznej mierze dokonywany w powiązaniu z kosztami realizacji zadań oświatowych. Dlatego też środki w subwencji oświatowej, naliczane na uczniów w edukacji domowej, mają służyć pokryciu kosztów kształcenia tych uczniów ponoszonych przez szkoły. Koszt nauczania uczniów w edukacji domowej w przypadku szkół z dużą liczbą uczniów w edukacji domowej i niewielkim udziałem uczniów uczących się w formie stacjonarnej jest znacząco niższy niż w przypadku szkół, w których znaczna część uczniów uczy się w formie stacjonarnej.

Nie należy traktować obniżenia kwoty subwencji oświatowej na dzieci w edukacji domowej jako próby dyskredytacji tej formy kształcenia. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania koordynuje i realizuje politykę oświatową państwa, w szczególności poprzez tworzenie odpowiednich regulacji prawnych określających zasady spełniania obowiązku szkolnego i  obowiązku nauki, uwzględniając różne możliwości spełniania tych obowiązków, a także podmioty odpowiedzialne za zapewnienie wszystkim dzieciom warunków realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki. Aktualnie obowiązujące przepisy zapewniają rodzicom pełne prawo decydowania o formie edukacji ich dzieci, w szczególności o formie spełniania obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki.

System finansowania edukacji, w tym tzw. edukacji domowej, został tak skonstruowany aby w dużym stopniu uwzględniać koszty realizacji poszczególnych zadań oświatowych. Głównym źródłem finansowania zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego jest część oświatowa subwencji ogólnej. Podział środków subwencji oświatowej odbywa się  zgodnie z corocznie ustalanym algorytmem podziału subwencji oświatowej . Algorytm powoduje, że środki z subwencji oświatowej naliczane na uczniów są zróżnicowane w zależności od wielu czynników. I tak dla przykładu: inna kwota subwencji jest naliczana na uczniów niepełnosprawnych, na uczniów w  oddziałach sportowych, na uczniów w klasach terapeutycznych, na uczniów w dużych miastach, na uczniów na wsi, itp. Koszty realizacji zadań oświatowych są bardzo różne i dlatego nie można naliczać subwencji oświatowej w takiej samej wysokości na wszystkich uczniów. Koszt kształcenia uczniów jest w wielu sytuacjach warunkowany koniecznością spełnienia szczególnych wymogów wynikających z przepisów ustaw lub aktów wykonawczych; np. dla ucznia z autyzmem niezbędne jest zatrudnienie nauczyciela wspomagającego, który pracuje indywidualnie tylko z tym uczniem. Różnicowanie środków z subwencji oświatowej na różne kategorie uczniów odbywa się corocznie w ramach prac nad projektem rozporządzenia w sprawie sposobu podziału subwencji oświatowej na dany rok budżetowy. Takie założenie dostosowania subwencji oświatowej do kosztów realizacji zadań oświatowych  (oprócz spełniania cech rozsądnego i sprawiedliwego podziału środków) spełnia tez wymóg zasady gospodarności środków publicznych wynikający z ustawy o finansach publicznych.

Ustalenie wysokości subwencji na uczniów korzystających z edukacji domowej odbywa się na takich samych zasadach sprawiedliwego podziału środków z subwencji oświatowej, jak opisano powyżej.

W trakcie prac nad projektem rozporządzenia w sprawie sposobu podziału subwencji oświatowej na 2024 r. do Ministerstwa Edukacji Narodowej wpłynęły sprzeczne opinie w zakresie rozwiązań dotyczących finansowania uczniów w edukacji domowej – ze strony samorządowej Związek Powiatów Polskich zgłosił propozycję znacznego obniżenia finansowania tej formy edukacji, natomiast ze strony środowiska związanego z edukacją domową zgłoszono propozycję podwyższenia finansowania. Wobec tak rozbieżnych stanowisk zainteresowanych podmiotów społecznych postanowiono utrzymać w 2024 r. finansowanie edukacji domowej na takim samym poziomie, jaki obowiązywał w roku poprzednim.

VII.7037.109.2023