Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Powiaty nie gwarantują odpowiedniego wsparcia potrzebującym schronienia matkom z dziećmi oraz kobietom w ciąży – wynika z kontroli NIK
• Mniejszość powiatów zapewniało w nich całodobowy okresowy pobyt; w połowie z nich było za mało miejsc w stosunku do potrzeb
• 88% kontrolowanych placówek nie zapewniało odrębnych sal do spania czy do przyrządzania i spożywania posiłków
• Wszystkie skontrolowane domy miały ograniczony dostęp dla osób z niepełnosprawnością ruchową

Rzecznik Praw Obywatelskich podziela ocenę NIK, że działania większości samorządów nie zapewniły odpowiedniego wsparcia ofiarom przemocy.  Wobec wyników kontroli Rzecznik poprosił Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o działania na rzecz zapewnienia realnego dostępu do tych domów.

W przypadku dotknięcia przemocą lub inną sytuacją kryzysową matki z małoletnimi dziećmi, a także ojcowie z małoletnimi dziećmi albo inne osoby sprawujące opiekę nad dziećmi oraz kobiety w ciąży mogą znaleźć schronienie w domach prowadzonych przez powiaty. 

Nałożenie na powiaty takiego obowiązku nie oznacza, że każdy musi utworzyć własny ośrodek. Musi jednak być przygotowany do realizacji zadania poprzez np. zawarcie stosownego porozumienia z inną jednostką samorządu terytorialnego.

W maju 2020 r. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli "Wsparcie dla potrzebujących schronienia matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży”. 

Wyniki kontroli wskazują, że 95% jednostek samorządu terytorialnego nie realizowało w sposób prawidłowy tego zadania. Tylko 6 powiatów (na 21 skontrolowanych) zapewniało całodobowy okresowy pobyt w dedykowanych matkom z małoletnimi dziećmi i kobietom w ciąży domach, z czego w połowie z nich liczba miejsc w stosunku do liczby osób potrzebujących pomocy była niewystarczająca.

Aż 71% powiatów nie było organizacyjnie przygotowanych na zapewnienie osobom potrzebującym pobytu w tej formie wsparcia, co prowadziło do umieszczania osób w placówkach niedostosowanych dla tej grupy osób.

Większość powiatów nie podejmowało działań na rzecz utworzenia domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży bądź zlecenia prowadzenia placówki. Po skontrolowaniu 8 domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży kontrolerzy stwierdzili, że 88% placówek nie zapewniało w pełni standardu usług na poziomie wymaganym rozporządzeniem. Polegało to m.in. na:

• niezapewnieniu odrębnych pomieszczeń do spania dla mieszkańców z dziećmi,
• braku odpowiedniej liczby łazienek proporcjonalnej dla liczby mieszkańców,
• braku pomieszczenia do przyrządzania i spożywania posiłków oraz prania i suszenia,
• na nieopracowaniu programów usamodzielnienia.

We wszystkich skontrolowanych domach był ograniczony dostęp dla osób z niepełnosprawnością ruchową.

Wnioski z kontroli NIK wskazują przede wszystkim na konieczność:

• podjęcia działań zabezpieczających realizację zadania publicznego polegającego na zapewnieniu schronienia i wsparcia osobom potrzebującym w domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
• przeprowadzenia analizy standardu usług świadczonych przez domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
• wprowadzenia rozwiązań systemowych w zakresie obowiązku prowadzenia rejestru domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, wydawania zezwoleń na prowadzenie oraz sprawowania nadzoru i kontroli.

Analiza RPO sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 potwierdza niedostatki w kwestii dostępności do domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży - ofiar przemocy. W 2018 r. w Polsce było 19 takich domów. Choć było ich o 3 więcej niż w 2017 r., to wciąż są województwa nieświadczące tej pomocy (podlaskie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, opolskie, małopolskie).

Dane te nie mogą napawać optymizmem, skoro w latach 2017-2018 było 314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu.

Konieczna jest zatem systemowa analiza dostępu do tych placówek (także w zakresie dostępności placówek dla osób z niepełnosprawnościami) w celu oszacowania skali i przyczyn aktualnego stanu, prowadzącego do ograniczeń w uzyskaniu pomocy przez osoby potrzebujące. Szczególnie istotna jest ocena organów nadzoru czyli wojewodów – podkreśla RPO.  

III.518.15.2020