Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• - W społecznej praktyce, o sile i znaczeniu praw człowieka decyduje w dużej mierze to, jak wielu ludzi się z nimi utożsamia. Jak wiele osób podejmuje starania o ich wprowadzanie w życie, a kiedy trzeba – z odwagą i determinacją walczy w ich obronie. Mam zaszczyt wyróżnić dzisiaj Odznaką RPO „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” jednego z najwybitniejszych znawców i obrońców praw człowieka, naukowca i praktyka – mówił prof. Marcin Wiącek wręczając odznakę RPO „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” prof. Piotrowi Hofmańskiemu
• - Pan Profesor Hofmański jako sędzia ukazał, że dla wydania sprawiedliwego orzeczenia niekiedy niezbędne jest przezwyciężenie formalizmu i bezduszności przepisów prawa. Sądzenie nie polega tylko na ślepym stosowaniu ustaw, ale na rozstrzygnięciu sprawy człowieka, który przychodzi do sądu po sprawiedliwość. (...) słowa, „nakaz uczciwego sądzenia”, to powinno być credo każdego sędziego, dla którego godność człowieka jest wartością najważniejszą. Wzorem takiej postawy sędziowskiej jest Pan Prof. Piotr Hofmański  – podkreślił w laudacji RPO

Rzecznik praw obywatelskich prof. Marcin Wiącek uhonorował odznaką „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” prof. Piotra Hofmańskiego, cenionego na całym świecie naukowca, ogromnie zasłużonego eksperta z zakresu prawa i postępowania karnego, byłego sędziego i prezesa Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze.

Odznaka została wręczona 4 kwietnia 2025 roku podczas uroczystości nadania profesorowi Piotrowi Hofmańskiemu tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku. Profesor był związany z Uniwersytetem w Białymstoku (a wcześniej Filią UW w Białymstoku), m.in. w latach 1991-1996 był prodziekanem Wydziału Prawa, natomiast w latach 1991-2002 kierował Zakładem Prawa Karnego.

Laudacja RPO Marcina Wiącka

Szanowni Państwo,

O prawach człowieka mówimy jako o jednym z najważniejszych osiągnięć naszej epoki. Na ich straży stoją Konstytucja, akty międzynarodowe i rozbudowane ustawodawstwo krajowe. Jednak w społecznej praktyce, o sile i znaczeniu praw człowieka decyduje w dużej mierze to, jak wielu ludzi się z nimi utożsamia. Jak wiele osób podejmuje starania o ich wprowadzanie w życie, a kiedy trzeba – z odwagą i determinacją walczy w ich obronie.   

Mam zaszczyt wyróżnić dzisiaj Odznaką RPO „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” jednego z najwybitniejszych znawców i obrońców praw człowieka, naukowca i praktyka – Pana Profesora Piotra Hofmańskiego.

Mówię o nauce i praktyce, gdyż Pan Profesor jest osobą dającą doskonały przykład, jak można łączyć działalność naukową z pracą dla państwa i społeczeństwa. Na dzisiejszej uroczystości nie ma potrzeby omawiania życiorysu i aktywności naukowej Pana Profesora. Powiem tylko tyle – i niejeden Rzecznik Praw Obywatelskich, prawnik i urzędnik państwowy mógłby to powiedzieć – ja uczyłem się praw człowieka z książek Pana Profesora. Wspomnę o monografiach „Obywatel przed organami ścigania” z 1987 r. oraz „Konwencja Europejska a prawo karne” z 1995 r. Pan Profesor był jednym z pierwszych autorów, którzy – w czasie transformacji ustrojowej i zmiany filozofii postrzegania człowieka i jego wolności – podkreślali, że osoba uczestnicząca w postępowaniu karnym ma swoją godność i swoje prawa, wywodzące się z uniwersalnych źródeł, z konstytucji i aktów międzynarodowych – i może oczekiwać ich respektowania przez władzę.

Poza działalnością naukową Pan Profesor Piotr Hofmański przez prawie 20 lat orzekał jako sędzia w Izbie Karnej SN. Można by długo mówić o liniach orzeczniczych, których był twórcą i inspiratorem. 

Wiele orzeczeń, w których Pan Profesor orzekał jako sprawozdawca i autor uzasadnienia, ukształtowało na trwałe wykładnię przepisów prawa karnego materialnego i procesowego w sposób akcentujący konieczność ochrony praw człowieka – zapewnienia skazanemu, oskarżonemu czy podejrzanemu podmiotowości w relacjach z państwem i jego organami. Mogę w tym miejscu powiedzieć o sprawach dotyczących europejskiego nakazu aresztowania, podstaw wznowienia postępowania karnego, zakazu wielokrotnego karania za ten sam czyn, zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej, bezstronności sędziowskiej, wymierzania kary łącznej. Pan Profesor wydał również liczne orzeczenia, w których dokonano rehabilitacji osób reżimu komunistycznego.

Chciałbym w tym miejscu szczególnie podkreślić, że Pan Profesor Hofmański jako sędzia ukazał, że dla wydania sprawiedliwego orzeczenia niekiedy niezbędne jest przezwyciężenie formalizmu i bezduszności przepisów prawa. Sądzenie nie polega tylko na ślepym stosowaniu ustaw, ale na rozstrzygnięciu sprawy człowieka, który przychodzi do sądu po sprawiedliwość. Posłużę się przykładem. Wyrok SN z dnia 27 października 2006 r. SN rozpoznawał wówczas kasację na wyrok z lat 50-tych, skazujący pewną kobietę na więzienie za rzekome wdarcie się do posterunku Milicji Obywatelskiej. Kasacja ta była sformułowana w sposób błędny i na pierwszy rzut oka przeszkodą do jej uwzględnienia był przepis wyrażający zasadę związania sądu podstawami kasacyjnymi. Mimo tego SN uniewinnił skazaną. Oto fragment uzasadnienia, autorstwa Pana Sędziego Hofmańskiego: „Uchylając [zaskarżone] wyroki […], Sąd Najwyższy czyni to z pełną świadomością przekroczenia granic podniesionego w kasacji zarzutu. Wprawdzie na przeszkodzie orzekaniu w tym zakresie zdaje się stać art. 536 k.p.k., niemniej Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że wynikające z tego przepisu związanie granicami podniesionych zarzutów nie da się pogodzić z nakazem uczciwego sądzenia. Sąd Najwyższy nie może pozwolić na to, aby w demokratycznym państwie prawnym urzeczywistniającym […] zasady sprawiedliwości społecznej, w obrocie prawnym pozostało orzeczenie w sposób jawny z zasadami tego państwa sprzeczne […]”.

Te słowa, „nakaz uczciwego sądzenia”, to powinno być credo każdego sędziego, dla którego godność człowieka jest wartością najważniejszą. Wzorem takiej postawy sędziowskiej jest Pan Prof. Piotr Hofmański.

Szanowni Państwo,

jedną z cech Pana Profesora Hofmańskiego jest odwaga. Mądra odwaga, taka, która nawet w obliczu zmieniających się okoliczności i pojawiania się zagrożeń zachowuje racjonalizm, skuteczność, przywiązanie do wartości. Która jest konsekwentną realizacją idei praworządności. 

To dlatego – jak podkreślali w grudniu ubiegłego roku naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego podczas obchodów jubileuszu pracy naukowej Pana Profesora – jest on „niekwestionowanym autorytetem, który łączy bardzo często skłócone środowiska prawnicze”. 

Z kolei Uniwersytet Gdański, który w listopadzie ubiegłego roku uhonorował Profesora Piotra Hofmańskiego tytułem doktora honoris causa, docenił jego (cytuję): „zaangażowanie na rzecz europejskich wartości i standardów ochrony praw człowieka”, jak również jego „działalność na rzecz urzeczywistniania idei globalnego systemu odpowiedzialności za zbrodnie międzynarodowe”.

I tutaj, Szanowni Państwo, dochodzimy do szczególnego aktu odwagi w działalności Pana Profesora, mającego ogromne znaczenie dla ochrony standardów ochrony praw człowieka na świecie. Pan Profesor jako prezes Międzynarodowego Trybunału Karnego ogłosił nakaz aresztowania zbrodniarzy wojennych – prezydenta Rosji i rosyjskiej rzeczniczki praw dziecka. Oboje są oskarżeni o nieludzkie czyny – deportacje dzieci z okupowanych terenów Ukrainy do Rosji. Kiedyś przyjdzie czas, gdy te osoby zostaną skutecznie postawione przed Trybunałem i osądzone.

Poprzez ten akt, o którym powiedziałem, Prof. Piotr Hofmański symbolicznie uwieńczył swoją wieloletnią aktywność służącą umocnieniu mandatu i autorytetu Międzynarodowego Trybunału Karnego, jak również upowszechnieniu idei sprawiedliwości i przekonania o nieuchronności kary. Postąpił tak niezależnie od tego, że – jak wiemy – niektóre mocarstwa odmawiają współpracy z Trybunałem w Hadze, natomiast w przestrzeni publicznej pojawiają się próby politycznej presji i groźby pod adresem Trybunału i konkretnych osób zaangażowanych w toczące się postępowania. Przypomnijmy, że Profesor Hofmański został uznany za poszukiwanego przez rosyjskie władze.

A co na to odpowiada Pan Profesor? [cyt.] „Wszystko, co robiłem na drodze mojej zawodowej kariery, traktowałem jako najzwyczajniejsze wykonywanie obowiązków, które mi powierzono”.  

Tylko ludzi naprawdę odważnych i głęboko przekonanych do tego, co robią, stać na taką skromność.

Szanowny Panie Profesorze, jesteśmy wdzięczni za wszystko, co zrobił Pan dla ochrony praw jednostki – w kraju, w Europie i na świecie. Czerpiemy inspirację z Pana dokonań. Przykład Pana zaangażowania i mądrej odwagi jest dla nas ogromnie ważny. 

Zakończę cytatem. Wielki Mahatma Gandhi, podkreślając godność człowieka i jego podmiotową rolę, zachęcał: „Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie”. 

Wręczając dzisiaj Panu, Panie Profesorze, Odznakę „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”, wyrażam nadzieję, że będzie to nie tylko godne uhonorowanie Pańskich zasług i postawy, ale również zachęta do odwagi i inspiracja dla wszystkich osób walczących o prawa człowieka. 

O Laureacie

Prof. Piotr Hofmański urodził się w 1956 roku w Poznaniu. W 1974 ukończył Liceum Ogólnokształcące w Miastku. W 1978 r. ukończył Wydział Prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Stopień doktora nauk prawnych uzyskał w 1981 r. broniąc rozprawę „Orzekanie w procesie karnym o  naprawieniu szkody wyrządzonej przez pracownika” (UMK). Od 1982 pracował na Uniwersytecie Śląskim. Na tej uczelni w 1990 na podstawie dorobku i rozprawy zatytułowanej „Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego” uzyskał stopień doktora habilitowanego. W 1997 r. decyzją Prezydenta RP otrzymał tytuł profesora nauk prawnych. Jest autorem kilkuset prac z zakresu prawa karnego, procedury karnej, praw człowieka i prawa karnego międzynarodowego.

W 1990 r. został zatrudniony w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. Na 12 lat związał swoje życie zawodowe początkowo z Filią Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, a następnie Uniwersytetem w Białymstoku, gdzie w latach 1991–2002 kierował Zakładem Prawa Karnego na Wydziale Prawa, a w latach 1991–1993 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Prawa. Następnie w latach 2002-2016 r. kierował Katedrą Postępowania Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. 

Od 1996 r. do 2015 r. był sędzią Sądu Najwyższego w Izbie Karnej, a od 1999 r. Rzecznikiem prasowym tego sądu. W latach 2009-2013 był z-cą przewodniczącego, a od 2013 r. do 2015 r. przewodniczącym Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego. Wielokrotnie powoływany był na stanowisko Eksperta Rady Europy. 

W 2015 r. jako pierwszy i jedyny w historii Polak objął urząd sędziego Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze. Od tego czasu Profesor pełnił funkcje sędziego Izby Odwoławczej, a od 2021 do 2024 r. również Prezesa Trybunału i Przewodniczącego Wydziału Odwoławczego.

W 2000 r. został odznaczony przez Prezydenta RP Srebrnym Krzyżem Zasługi.

O Odznace honorowej RPO

Odznaka honorowa Rzecznika Praw Obywatelskich "Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka" została ustanowiona 2 listopada 2009 r. Jest zaszczytnym wyróżnieniem za szczególne osiągnięcia w dziedzinie ochrony praw człowieka, może zostać nadana obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatelom państw obcych, a także organizacjom i instytucjom.