Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Pan Artur nie zapłacił za olej napędowy. Dostawca wytoczył mu dwie sprawy: cywilną i karną. W tej drugiej Sąd Rejonowy w B. skazał go za świadome doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem (przestępstwo z art. 286 par. 1 kodeksu karnego) na karę półtora roku więzienia w zawieszeniu oraz na  naprawienie szkody – czyli oddanie ponad 121 tys. zł. Sąd w B. zignorował sprawę cywilna, która w tym czasie – już w drugiej instancji – toczyła się przed Sądem Apelacyjnym i 121 tys. zł zostało już zasądzone od pana Artura, choć jeszcze nieprawomocnie.

W wyniku tego rozstrzygnięcia sądu w B. pan Artur musiałby naprawić szkodę dwukrotnie.

Dlatego RPO złożył do Sądu Najwyższego kasację (wyrok sadu rejonowego w R. nie został zaskarżony i uprawomocnił się) w części dotyczącej zwrotu pieniędzy (II.511.537.2016).

Jak napisał RPO, „w aktach sprawy karnej znajdowała się dokumentacja wskazująca na to, że postępowanie cywilne w przedmiocie roszczenia wynikającego z popełnionego przestępstwa oszustwa było prowadzone, co w świetle treści art. 415 § 5 kodeksu postępowania karnego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2015 r. powinno było doprowadzić do przyjęcia przez sąd pierwszej instancji, że wystąpiła negatywna przesłanka orzeczenia obowiązku naprawienia szkody względem pokrzywdzonego, który swego roszczenia skutecznie dochodził w trybie procesu cywilnego.

Sąd Najwyższy uznał te argumenty i uznał, że sąd rejonowy w B. dopuścił się rażącej obrazy prawa. Uchylił więc rozstrzygnięcie dotyczące 121 tys. zł - teraz pan Artur odda pieniądze tylko raz.

Komentuje Izabela Kikolska z Zespołu Prawa karnego BRPO

Artykuł 415 § 1 Kodeksu postępowania karnego normuje sposoby rozstrzygania w wyroku karnym kwestii roszczeń cywilnych dochodzonych w procesie karnym, a z jego treści wprost wynika jednoznaczny zakaz orzekania przez sąd karny nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, gdy roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, zakaz wynikający z dyspozycji art. 415 § 1 K.p.k. odnosi się do każdego określonego w ustawie wypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody i to niezależnie od tego, czy roszczenie zasądzone w postępowaniu cywilnym zostało skutecznie wyegzekwowane.

Wskazana klauzula antykumulacyjna ma zapobiegać mnożeniu tytułów egzekucyjnych, dotyczących tego samego roszczenia i sytuacjom nałożenia obowiązków naprawienia szkody w łącznej wysokości przekraczającej rozmiar wyrządzonej szkody, co naruszałoby funkcję odszkodowania jako kompensacji poniesionego przez poszkodowanego uszczerbku.

Warto jednak podkreślić, że powyższe uregulowanie nie pozbawia sądu karnego swobody w realizowaniu celów procesu, wśród których jest obowiązek zapewnienia pełnej ochrony pokrzywdzonemu, bowiem wcześniej orzeczenie sądu cywilnego oddalające powództwo pokrzywdzonego nie stoi na przeszkodzie orzeczenia wobec oskarżonego środka karnego określonego w art. 46 § 1 k.k.