Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wprowadzanie tak istotnych zmian na tak krótko przed datą wyborów i w czasie, gdy przygotowania do wyborów już trwały, nie jest zgodne z zasadami stabilności ustawodawstwa wyborczego oraz pewności prawa
• Nie zapewniono pluralistycznego procesu konsultacji społecznych, który mógłby ułatwić osiągnięcie konsensusu przez zainteresowane strony
• Zmiana struktury administracji wyborczej oraz sposobu powoływania obwodowych komisji wyborczych może powodować dodatkową niepewność oraz osłabić zaufanie społeczne do sposobu przeprowadzenia wyborów

To główne tezy opinii Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka ODIHR do projektu ustawy o wyborach prezydenckich w 2020 r.  Wystąpił o nią Rzecznik Praw Obywatelskich. 28 kwietnia 2020 r. ustawą zajmą się trzy senackie komisje.

Nie odnosząc się do koncepcji głosowania korespondencyjnego jako takiej, opinia zwraca uwagę na praktyczne wdrożenie przepisów projektu w odniesieniu do rejestracji wyborców, doręczania i zbierania kart do głosowania, sprawdzania kart do głosowania pod kątem ważności, przepisów dotyczących głosowania poza granicami kraju oraz obserwacji wyborów przez pełnomocników partii i obserwatorów obywatelskich.

 W projekcie ustawy przewidziano przeprowadzenie zbliżających się wyborów prezydenckich wyłącznie w drodze głosowania korespondencyjnego, przyznając Marszałkowi Sejmu prawo do zmiany terminu wyborów w „stanie epidemii” oraz zmieniając strukturę administracji wyborczej, a także podział obowiązków związanych z przeprowadzeniem wyborów prezydenckich w 2020 r. Projekt ustawy został przyjęty niewielką większością głosów w Sejmie w tym samym dniu, w którym został złożony.

Zmiany przedstawiono w Sejmie na niewiele ponad miesiąc przed datą wyborów prezydenckich, czyli 10 maja. Wprowadzanie tak istotnych zmian na tak krótko przed datą wyborów i w czasie, gdy przygotowania do wyborów już trwały, nie jest zgodne z zasadami stabilności ustawodawstwa wyborczego oraz pewności prawa. Podczas formułowania projektu ustawy nie przeprowadzono również pluralistycznego procesu konsultacji społecznych, który mógłby ułatwić osiągnięcie konsensusu przez kluczowe zainteresowane strony.

W projekcie ustawy odebrano odpowiedzialność za najważniejsze aspekty procesu wyborczego Państwowej Komisji Wyborczej (PKW), przekazując ją do resortu rządowego bez wcześniejszego doświadczenia w zakresie administracji wyborczej. W projekcie ustawy przewidziano również zmianę struktury administracji wyborczej oraz sposobu powoływania obwodowych komisji wyborczych. Wszystko to może powodować dodatkową niepewność oraz osłabić zaufanie społeczne do sposobu przeprowadzenia wyborów.

Projekt ustawy zawiera szczegółowe przepisy dotyczące praktycznych aspektów organizacji głosowania korespondencyjnego na niespotykaną dotąd w Polsce skalę. Nie odnosząc się do koncepcji głosowania korespondencyjnego jako takiej, w niniejszej opinii zwraca się uwagę na potencjalne trudności i przedstawia się dodatkowe rozważania dotyczące praktycznego wdrożenia konkretnych przepisów prawnych zawartych w projekcie ustawy w odniesieniu do rejestracji wyborców, doręczania i zbierania kart do głosowania, sprawdzania kart do głosowania pod kątem ważności, przepisów dotyczących głosowania poza granicami kraju oraz obserwacji wyborów przez pełnomocników partii i obserwatorów obywatelskich.

W ocenie ODIHR projekt ustawy wymaga znacznych udoskonaleń, aby stał się zgodny ze zobowiązaniami podjętymi w ramach OBWE oraz innymi międzynarodowymi standardami dotyczącymi demokratycznych wyborów.

Wprowadzenie w życie projektu ustawy w przewidzianym terminie umożliwiającym przeprowadzenie wyborów 10 maja 2020 r. wymagałoby przyjęcia bardziej szczegółowych wytycznych proceduralnych, a także mogłoby stanowić nieuzasadnione obciążenie dla organów wykonawczych i zagrażać ważnym zasadom demokratycznych wyborów.

ODIHR przedstawia następujące kluczowe zalecenia:

• zapewnienie, aby zmiany ram prawnych dotyczących wyborów były przyjmowane w drodze publicznego i pluralistycznego procesu, który będzie zgodny z zasadami praworządności i  legalnośći, umożliwi przeprowadzenie rzeczywistej dyskusji, a także ułatwi osiągnięcie konsensusu przez najważniejsze zainteresowane strony;
• przyjęcie zmian w ordynacji wyborczej z dużym wyprzedzeniem przed wyborami w celu zachowania pewności prawa, a także zapewnienia wystarczającego czasu na przygotowania administracyjne i poinformowanie wyborców;
• ponowne rozważenie przepisu pozwalającego Marszałkowi Sejmu na zmianę terminu wyborów;
• przywrócenie Państwowej Komisji Wyborczej kompetencji przyznanych przez projekt ustawy ministrowi aktywów państwowych;
• wyraźne zapewnienie możliwości obserwacji działalności gminnych komisji wyborczych przez pełnomocników i obserwatorów obywatelskich oraz rozważenie wyposażenia ich w sprzęt ochrony osobistej.