Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Problem z osobami stwarzającymi zagrożenie występuje także w innych krajach. Rozwiązują go jednak lepiej, zachowując godność tych ludzi. Wynika to z porównania takich ośrodków w Niemczech i w Polsce
• Pacjenci w Niemczech np. mieszkają w pokojach jednoosobowych, mogą dostawać przepustki, mogą przebywać na dworze ile chcą, mogą palić, mają dostęp do komputera, dostają 280 euro kieszonkowego  
• Pacjenci z Gostynina mieszkają nawet po 10 w sali, nie dostają przepustek, mają do półtorej godziny spaceru, obowiązuje zakaz palenia, nie mają dostępu do komputera, nie dostają kieszonkowego
• RPO liczy, że zestawienie może być przyczynkiem do nowelizacji polskiej ustawy; wiele razy wskazywał na konieczność poprawy sytuacji pacjentów Gostynina

W Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie są bezterminowo pozbawiane wolności (już jako pacjenci) osoby po obyciu kar za m.in. najcięższe przestępstwa seksualne, które nadal mogą stwarzać zagrożenie. Przewiduje to ustawa  z 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób.  Ustawa pozwala także na orzeczenie środka ograniczającego wolność - nadzór prewencyjny (bez umieszczania w ośrodku). O tym, który środek wybrać, decyduje sąd cywilny.

Dotyczy to osób, które odbyły już karę, ale ze względu na zaburzenia psychiczne nadal stwarzają zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. Do Gostynina pierwszy pacjent trafił na początku 2014 r. Obecnie ich liczba przekroczyła maksymalną pojemność (60 osób); dotychczas nikogo z niego nie zwolniono. Wciąż napływają nowi - wystarczy, że przez jakiś czas odbywali karę w systemie terapeutycznym. Ośrodek, gdzie osoby te są poddawane terapii, funkcjonuje jako podmiot  leczniczy, podlegający Ministrowi Zdrowia.

RPO Adam Bodnar od dawna zwraca uwagę ministrów zdrowia i sprawiedliwości m.in. na luki w przepisach - np. co do  praw i obowiązków pacjentów KOZZD, które  powinny być zapisane w ustawie, a nie w regulaminie wewnętrznym placówki.  W ocenie Rzecznika ustawa wymaga szerszej zmiany. Poprzedzić ją powinna debata na temat zasad funkcjonowania ośrodka w perspektywie wieloletniej, koncepcją życia w nim pacjentów oraz uwzględnienia praktyki krajów, gdzie działają  podobne ośrodki.

8 listopada 2018 r. w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie odbyła się konferencja pt. „Praktyczne problemy stosowania ustawy o postępowaniu wobec osób zaburzonych psychicznie dla życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób”.  W wypowiedziach jej uczestników wskazywano na potrzebę nowelizacji ustawy.

Delegacja Biura RPO odwiedziła niedawno ośrodek w Rosdorf w Dolnej Saksonii  - jeden z kilkunastu w Niemczech ośrodków analogicznych do Gostynina.  

Zastępczyni RPO dr Hanna Machińska przekazała Dyrektorowi KOZZD opracowane w Biurze RPO zestawienie zasad obowiązujących w polskim i niemieckim ośrodku. Przekazała mu także tekst ustawy, która reguluje funkcjonowanie ośrodka w  Dolnej Saksonii.

- Liczę na to, że przesłany materiał będzie Panu Dyrektorowi pomocny, także w komunikacji z Ministrem Sprawiedliwości i Ministrem Zdrowia - napisała Hanna Machińska do dr. Ryszarda Wardeńskiego, dyrektora KOZZD.

Porównanie ośrodków w Polsce i w Niemczech

Podejście zasadnicze

POLSKA: Nie ma założenia, że warunki dla osób prewencyjnie pozbawionych wolności mają być lepsze niż odbywających karę pozbawienia wolności. W praktyce są gorsze, chociażby przez brak regulacji prawnych w wielu aspektach (np. przepustki losowe, ograniczenie kontaktów i ich nadzór, możliwość podjęcia pracy czy efektywnego wykorzystania czasu)

NIEMCY: Osoby prewencyjnie pozbawione wolności mają mieć stworzone warunki lepsze niż odbywający karę pozbawienia wolności

Ulokowanie placówki

POLSKA: Odrębna placówka, ale niedostosowana do potrzeb takich pacjentów

NIEMCY: Przy zakładzie karnym, nowo wybudowana, dostosowana do potrzeb

Warunki w pokojach

POLSKA: 8-10 osobowe. Telefon komórkowy albo stacjonarny na korytarzu.

NIEMCY: Sale jednoosobowe, które można urządzić według własnego uznania. Telefon, telewizor, lodówka.

Możliwość poruszania się

POLSKA: Jedynie w obrębie oddziału

NIEMCY: W obrębie oddziału oraz na zewnątrz na plac spacerowy (każdy pacjent ma chip do otwierania drzwi).

Pobyt na świeżym powietrzu

POLSKA: 1h lub 1,5 podczas weekendu

NIEMCY:  Nieograniczony czasowo. Pacjent sam decyduje, kiedy wyjść na świeże powietrze i jak długo tam chce przebywać. Możliwość uprawiania ogródka. Zapewnione różnorodne gry na dworze

Aktywność poza pokojem

POLSKA: Małe sale warsztatowe (pacjenci malują), sprzęt do ćwiczeń. Aktywność bardzo ograniczona - mała świetlica, brak zajęć wypełniających wolny czas

NIEMCY:  Warsztaty, siłownia, świetlice, kuchnie – zachęcające pacjentów do spędzania wspólnie czasu. Możliwość uprawiania ogródka, pracy w halach produkcyjnych na terenie zakładu karnego

Weryfikacja zasadności dalszego pobytu w ośrodku

POLSKA: Co 6 miesięcy, przy czym od notatki w sprawie niezwolnienia nie można się odwołać. Weryfikacja na wniosek pacjenta, zgodnie z art. 32 ustawy – w każdym czasie. Zażalenie na decyzję odmowną nie będzie rozpoznane, jeżeli od poprzedniego orzeczenia w tej sprawie  nie upłynęło 6 miesięcy

NIEMCY: Weryfikacja: co 12 miesięcy (po 10 latach pobytu co 9 miesięcy). Brak weryfikacji na wniosek

Przeznaczenie 

POLSKA: Mężczyźni i kobiety (razem)

NIEMCY: Odrębnie dla kobiet i mężczyzn

Możliwość używania wyrobów tytoniowych

POLSKA: Zakaz palenia

NIEMCY: Palenie dopuszczalne

Praca

POLSKA: Nie ma pracy

NIEMCY: Pacjenci mogą wychodzić do pracy, ale nie muszą

Monitoring

POLSKA: Kamery w pokojach, salach, korytarzach (wszędzie)

NIEMCY: Brak kamer w pokojach, są w korytarzach i przejściach

Kary dyscyplinarne

POLSKA: Formalnie brak kar dyscyplinarnych

NIEMCY: Istnieją kary dyscyplinarne

Przepustki

POLSKA: Brak (nawet na pogrzeb członka rodziny)

NIEMCY: Przepustki do 10 godzin. Osadzony decyduje o celu (spotkanie z rodziną, znajomymi, zakupy)

Dostęp do sprzętu komputerowego

POLSKA: Brak dostępu do komputera

NIEMCY: Komputer (np. do pisania skarg)

Kieszonkowe

POLSKA: Brak

NIEMCY: Kieszonkowe 280 euro

Opuszczenie placówki

POLSKA: Nikt nie został wypisany przez sąd (mimo wniosków dyrektora ośrodka)

NIEMCY: Cztery osoby wypisane. Placówka organizuje miejsce, do którego pacjent może trafić po  wyjściu. Można wrócić z własnej woli

IX.517.2362.2018