Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 1 stycznia 2019 r. ma wejść w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości ws. sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego
• Tak resort odpowiedział Rzecznikowi, zaniepokojonemu czy resort wyda rozporządzenie przed 1 stycznia - kiedy wchodzi w życie nowelizacja ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej

Bezpłatna pomoc prawna świadczona jest na zasadach ustalonych w specjalnej ustawie. Została ona w tym toku zmieniona, a zmiany wejdą w życie 1 stycznia 2019 r. Uprawnionym do nieodpłatnej pomocy prawnej będzie każdy, kto złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej (dotychczas były do niej uprawnione m.in. osoby, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej, posiadające Kartę Dużej Rodziny, które nie ukończyły 26 lat albo ukończyły 65 lat, kobiety w ciąży oraz ofiary klęsk żywiołowych). 

Możliwe będzie uzyskanie porady na etapie postepowania przygotowawczego, sądowego lub sądowo-administracyjnego. Nowelizacja wprowadza nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, czyli wsparcie świadczone przez profesjonalnych doradców obywatelskich osobom potrzebującym pomocy w kwestii m.in. zadłużenia, spraw mieszkaniowych lub zabezpieczenia społecznego. Będzie też nieodpłatna mediacja. Nowelizacja przewiduje ponadto w każdym powiecie przedsięwzięcia z zakresu edukacji prawnej.

Wątpliwości co do aktów wykonawczych 

Jak podawała „Rzeczpospolita” ( artykuł „Powiaty apelują o rozporządzenie” z 7 listopada 2018 r.) prawidłowe funkcjonowanie dotychczasowych punktów darmowej pomocy prawnej od 1 stycznia  może być zagrożone. Jako jedną z przyczyn wskazano brak przepisów wykonawczych, określających zasady wyłaniania organizacji pozarządowych mających prowadzić od nowego roku punkty bezpłatnego poradnictwa prawnego (projekt rozporządzenia powinien przygotować przewodniczący Komitetu ds. Pożytku Publicznego).

Konkursy te (już organizowane przez starostów z uwagi na krótki termin do końca roku) prowadzone są na dotychczasowych zasadach, a to budzi obawy o ich skuteczność, jeżeli okaże się, iż nowe przepisy wykonawcze będą inne. W przypadku złożenia odwołania przez daną organizację, otwarcie punktu może być zablokowane.

W artykule podano również, iż wciąż brakuje przepisów wykonawczych w sprawie sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Zgodnie z nowelizacją, do ich wydania zobowiązany jest Minister Sprawiedliwości. Dodatkowo wskazano na budzące wątpliwości zapisy projektowanego rozporządzenia m. in. w zakresie wymaganego wyposażenia pomieszczenia, w którym udzielane są porady.

W związku z tym zastępca RPO Stanisław Trociuk spytał 13 listopada 2018 r. Ministra Sprawiedliwości, na jakim etapie są te akty wykonawcze. Poprosił też o odniesienie się do sygnalizowanych zastrzeżeń.

Odpowiedź resortu

Jak napisał w odpowiedzi z 12 grudnia 2018 r. wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł, w ministerstwie są prowadzone zaawansowane prace legislacyjne nad projektem rozporządzenia w sprawie sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego.

- Projekt ten jest po uzgodnieniach międzyresortowych, konsultacjach publicznych i opiniowaniu, na etapie przed skierowaniem wniosku o zwolnienie z obowiązku rozpatrzenia przez komisję prawniczą. Projektowane rozporządzenie ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2019 r. - napisał.

Poinformował, że regulacje określające wyposażenie lokalu, gdzie pomoc ma być udzielana, uległy zmianie wskutek zgłoszonych uwag.

Pierwotny projekt rozporządzenia - w wersji przekazanej do uzgodnień międzyresortowych, opiniowania i konsultacji publicznych - przewidywał, że w lokalu zapewnia się wyodrębnione pomieszczenie przeznaczone do udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, umożliwiające zachowanie dyskrecji przy udzielaniu lub świadczeniu tej pomocy, wyposażone w stół wraz z miejscami siedzącymi dla co najmniej czterech osób.

W aktualnym brzmieniu projektowanego przepisu odstąpiono co do zasady od wymogu wyposażenia pomieszczenia w stół i miejsca siedzące dla co najmniej czterech osób. Wymóg ten zachowano jedynie w przypadku świadczenia w lokalu nieodpłatnej mediacji – poinformował Marcin Warchoł.

IV.510.9.2014