Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Z sygnałów docierających do Rzecznika wynika, że w praktyce zdarzają się przypadki, kiedy Skarb Państwa w ramach powództwa cywilnego dochodzi należności, wynikających z uprzednio zwróconego podatku. Za podstawę prawną takich roszczeń uznawane są przepisy o nienależnym świadczeniu / bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 w związku z art. 405 Kodeksu Cywilnego).

W ocenie Rzecznika takie praktyki są niedopuszczalne. Obywatele nie powinni być zaskakiwani dodatkową możliwością dochodzenia zwrotu należności publicznoprawnej na drodze cywilnej. W szczególności dotyczy to sytuacji, kiedy organy próbują odzyskać należności, wobec których upłynął już 5-letni termin przedawnienia określony w przepisach podatkowych.

Minister Rozwoju i Finansów wskazał na dwie podstawy prawne dochodzenia zwrotu nienależnej nadpłaty / zwrotu podatku VAT w zależności od obowiązującego stanu prawnego.

Do 31 grudnia 2015 r.

W tym okresie przepisy Ordynacji podatkowej nie regulowały wszystkich możliwych przypadków, w których po stronie podatnika mógł wystąpić obowiązek zwrotu nienależnie otrzymanej nadpłaty / zwrotu podatku VAT.  W związku z tym, zdaniem resortu, odzyskanie od podatnika nienależnie zwróconych mu kwot mogło nastąpić tylko na drodze cywilnoprawnej.

Po 1 stycznia 2016 r.

Sytuacja zmieniła się w związku z nowelizacją art. 52 Ordynacji podatkowej. Od 1 stycznia 2016 r. przepis ten określa przypadki, w których zwrotowi bez wezwania podlega nadpłata lub zwrot podatku, które wcześniej zostały zwrócone lub zaliczone na poczet zaległości podatkowych w wyniku błędnego działania organu podatkowego. W takich przypadkach, jeżeli podatnik nie dokona dobrowolnego zwrotu, organ wydaje decyzję o obowiązku zwrotu należności w terminie 30 dni. W przypadku, gdy upłynie ten termin a podatnik nie dokona zwrotu, sporna kwota traktowana jest jako zaległość podatkowa.

Resort stoi na stanowisku, że zmiana stanu prawnego skutkuje tym, że po 1 stycznia 2016 r. odzyskiwanie od podatników nienależnie wypłaconych im należności podatkowych powinno odbywać się na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej, a nie przepisów prawa cywilnego.

Dane statystyczne

Z danych przekazanych przez resort wynika, że w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 marca 2017 r. organy podatkowe skierowały 41 powództw do sądów cywilnych, domagając się zwrotu należności na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu / bezpodstawnym wzbogaceniu.

Aktualnie Rzecznik Praw Obywatelskich będzie monitorował orzecznictwo w sprawach podatników, wobec których Skarb Państwa wytoczył powództwo cywilne, pod kątem możliwości skorzystania z przewidzianych w ustawie kompetencji procesowych.