Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Po zbadaniu sprawy Biuro RPO przygotowało „Notatkę z badania na miejscu w Areszcie Śledczym w Warszawie-Białołęce zdarzenia nadzwyczajnego w postaci zgonu w dniu 2 sierpnia 2019 r. p. Dawida Kosteckiego”
• Raport ten zawiera opis sytuacji p. Dawida Kosteckiego w toku jego pobytu w izolacji penitencjarnej oraz informacje o dokonanych ustaleniach w sprawie okoliczności jego zgonu. Nie zawiera tezy co do przyczyny śmierci skazanego.
• Zgodnie z ustawowymi  kompetencjami Rzecznika postępowanie wyjaśniające było prowadzone w aspekcie zapewnienia skazanemu bezpieczeństwa osobistego i poszanowania jego praw. Treść raportu, jak i wątpliwości, zawarte w podsumowaniu, mogą być materiałem pomocniczym w postępowaniu prowadzonym przez Prokuraturę.
• Działania mające na celu wyjaśnienie wszelkich wątpliwości przedstawionych w „Notatce” może podjąć Prokuratura. Dysponuje ona znacznie bardziej kompletnym materiałem dowodowym, jak również zdecydowanie szerszymi kompetencjami w tym zakresie w stosunku do Rzecznika Praw Obywatelskich.
• Raport został także wysłany do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej.

Raport nie zostaje upubliczniony ponieważ zawiera dane wrażliwe, dane osobowe, a Prokuratura prowadzi postępowanie przygotowawcze w sprawie śmierci p. Kosteckiego.

Sprawa dotyczy śmierci w areszcie p. Dawida Kosteckiego. Okoliczności tej sprawy były opisywane w mediach i wzbudziły  wątpliwości, czy sposób wyjaśniania jego śmierci  był prowadzony zgodnie ze standardami.

Na podstawie jednej z publikacji medialnych Rzecznik Praw Obywatelskich podjął z urzędu do zbadania sprawę zgonu w jednostce penitencjarnej p. Dawida Kosteckiego. Podejmując sprawę uwzględniono treść informacji nadesłanej na ten temat przez Centralny Zarząd Służby Więziennej do Biura RPO. Komunikaty o zdarzeniach nadzwyczajnych, do jakich dochodzi każdego dnia w jednostkach penitencjarnych w całej Polsce, Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje bowiem codziennie. W oparciu o ich treść wybrane zdarzenia nadzwyczajne są podejmowane do badania przez RPO pod kątem poszanowania praw osób pozbawionych wolności.

W dniach 6 i 8 sierpnia 2019 r. pracownicy Biura RPO, z Zespołu do spraw Wykonywania Kar, udali się do Aresztu Śledczego w Warszawie-Białołęce i dokonali wstępnych ustaleń w sprawie zgonu p. D. Kosteckiego. Czynności były kontynuowane w dniu 27 sierpnia, 2-4 września 2019 r. Ponadto, w dniu 5 września 2019 r. przeprowadzono czynności wyjaśniające w Areszcie Śledczym w Radomiu.

W trakcie podjętych działań:

1. Dokonano oglądu celi mieszkalnej, w której doszło do zdarzenia nadzwyczajnego w postaci zgonu p. d. Kosteckiego.
2. Zapoznano się z zapisami zawartymi w systemie informatycznym Służby Więziennej Noe.NET dotyczącymi p. D. Kosteckiego, zwłaszcza z notatkami sporządzonymi z rozmów prowadzonych przez psychologów i wychowawców oraz z dokumentacją medyczną zmarłego.
3. Przeprowadzono rozmowę z: dyrektorem Aresztu Śledczego, zastępcą Dyrektora Aresztu Śledczego, któremu bezpośrednio podlega funkcjonowanie pawilonu mieszkalnego, w którym doszło do zdarzenia, kierownikami działów: penitencjarnego i ochrony, psychologiem, wychowawcami oraz funkcjonariuszami działu ochrony.
4. Przeprowadzono rozmowę z przedstawicielami więziennej służby zdrowia: kierownikiem Ambulatorium z Izbą Chorych Aresztu Śledczego, lekarzem psychiatrą zatrudnioną w Areszcie oraz pielęgniarką.
5. Przeprowadzono rozmowę na osobności z 10 skazanymi.
6. Zwizytowano część cel mieszkalnych.
7. Odebrano notatki służbowe, sporządzone przez kierownika i zastępcę kierownika działu penitencjarnego, zastępcę kierownika działu ewidencji, kierownika Ambulatorium z Izbą Chorych Aresztu, wychowawcę.
8. Zwrócono się do Dyrektora Aresztu Śledczego w Warszawie-Białołęce o zapis z urządzeń rejestrujących obraz z korytarza oddziału mieszkalnego, w którym zakwaterowany był p. D. Kostecki.
9. W Biurze RPO dokonano szczegółowej analizy zebranej dokumentacji oraz zapoznano się z zapisem z monitoringu korytarza oddziału mieszkalnego w Areszcie.
10. Ponadto przeanalizowano protokół sądowo-lekarskich oględzin zwłok z dnia 2 sierpnia 2019 r. oraz notatkę sporządzoną przez prokuratora dokonującego oględzin na miejscu zdarzenia. Dokumenty te, na wniosek RPO, pismem z dnia 22 sierpnia i 5 września 2019 r., zostały nadesłane do Biura RPO przez Prokuraturę Okręgową Warszawa-Praga w Warszawie, która prowadzi postępowanie w sprawie zgonu p. D. Kosteckiego.

Postępowanie wyjaśniające okoliczności śmierci p. D. Kosteckiego prowadzi również Służba Więzienna. Centralny Zarząd Służby Więziennej, pismem z dnia 12 sierpnia 2019 r., poinformował Rzecznika, że postępowanie to nie zostało jeszcze zakończone.

W oparciu o całość zgromadzonego i przeanalizowanego w Biurze RPO materiału sporządzono „Notatkę z badania na miejscu w Areszcie Śledczym w Warszawie-Białołęce zdarzenia nadzwyczajnego w postaci zgonu w dniu 2 sierpnia 2019 r. p. Dawida Kosteckiego”.

Zawarto w niej, na 30 stronach, opis funkcjonowania p. D. Kosteckiego w warunkach izolacji penitencjarnej, w oparciu o całość zgromadzonego materiału, relację z rozmów ze skazanymi i funkcjonariuszami Służby Więziennej.

Notatka ta w pierwszej kolejności została skierowana do Prokuratury Okręgowej Warszawa-Praga w Warszawie, do ewentualnego wykorzystania przez Prokuraturę w toku prowadzonych w tej sprawie czynności. W podsumowaniu Notatki wskazano na okoliczności, których wyjaśnienie wydaje się istotne dla pełnego zbadania sprawy zgonu p. Dawida Kosteckiego.

W szczególności należy podnieść, iż analiza posiadanego przez Rzecznika monitoringu, ze względu na zaciemnienie korytarza oddziału mieszkalnego, nie pozwala pracownikom RPO na dokonanie oceny sposobu pełnienia służby w porze nocnej przez oddziałowego i dowódcę zmiany Aresztu Śledczego.

Działania, mające na celu wyjaśnienie wszelkich wątpliwości przedstawionych w Notatce, może podjąć Prokuratura. Dysponuje ona znacznie bardziej kompletnym materiałem dowodowym, jak również zdecydowanie szerszymi kompetencjami w tym zakresie w stosunku do Rzecznika Praw Obywatelskich.  

W związku z powyższym, mając na uwadze przeprowadzoną w Biurze RPO dogłębną analizę całości zebranego w sprawie materiału, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich niezbędne jest, by adresaci Raportu:

1. Dokonali oceny prawidłowości realizacji dyrektywy zawartej w art. 108 § 1 k.k.w. przez funkcjonariuszy Aresztu Śledczego w Warszawie-Białołęce.

Przepis ten stanowi, iż administracja zakładu karnego ma obowiązek podejmowania odpowiednich działań celem zapewnienia skazanym bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary. W tym kontekście:

1. Należy ocenić sposób pełnienia służby w porze nocnej przez oddziałowego w dniu zdarzenia w kontekście obowiązków wynikających z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2016 r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. W szczególności istotne jest ustalenie, czy w myśl § 49 ust. 3 pkt 2 ww. rozporządzenia funkcjonariusz ten przeprowadzał kontrolę w nieregularnych odstępach czasu, nie rzadziej niż co dwie godziny, zachowania osadzonych w celi, w której był zakwaterowany p. D. Kostecki, oraz czy ta kontrola była prowadzona zgodnie z przyjętymi w Służbie Więziennej procedurami.

2. Należy ocenić sposób sprawowania w porze nocnej nadzoru przez dowódcę zmiany nad pracą oddziałowego, biorąc pod uwagę treść § 45 pkt 3 ww. rozporządzenia, który stanowi o obowiązku kontrolowania sposobu pełnienia służby przez funkcjonariuszy. Szczególne znaczenia ma rozstrzygnięcie, czy dowódca zmiany miał obowiązek przeprowadzania kontroli, o której mowa wyżej, poprzez co najmniej jednokrotne osobiste udanie się do miejsca pełnienia służby przez oddziałowego, jak również czy podgląd obrazu z kamery oddziału, przy wyłączonym oświetleniu korytarza, pozwalał dowódcy zmiany dokonywać efektywnej kontroli pracy oddziałowego, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa i porządku w jednostce penitencjarnej.

3. Należy ocenić prawidłowość rozmieszczenia p. Dawida Kosteckiego w Areszcie Śledczym w Warszawie-Białołęce. Został on zakwaterowany w celi dla skazanych zatrudnionych nieodpłatnie. Zakres zadań wynikający z pełnienia funkcji „korytarzowych” obligował tych skazanych do kilkukrotnego w ciągu dnia opuszczania celi mieszkalnej. W tym czasie, za wiedzą i zgodą przełożonych, p. D. Kostecki pozostawał sam w celi mieszkalnej (nie był zatrudniony). Takie działanie administracji więziennej było sprzeczne z wytycznymi zawartymi w Instrukcji nr 2/16 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 29 sierpnia 2016 r. w sprawie zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności oraz poleceniem Centralnego Zarządu Służby Więziennej z dnia 1 października 2014 r. o niepozostawianiu osadzonych samych w celach mieszkalnych. Zarówno Instrukcja, jak i wyżej wskazane polecenie wiążą się z koniecznością zapewnienia osadzonym bezpieczeństwa i ograniczenia do minimum ryzyka dokonania próby samobójczej.

Ponadto, brak prawidłowego rozpoznania sytuacji skazanego w społeczności więziennej i ignorowanie informacji o towarzyszących mu obawach w relacjach z innymi osadzonymi także było elementem, które mogło godzić w bezpieczeństwo osobiste skazanego. W myśl § 10 pkt 4 Instrukcji w sprawie zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności, wystąpienie poważnych problemów w relacjach ze współosadzonymi jest krytycznym momentem izolacji, dlatego też jest przesłanką do zwrócenia szczególnej uwagi na zachowanie skazanego.

2. Dokonali oceny zasady współpracy pomiędzy funkcjonariuszami i pracownikami różnych pionów w Areszcie Śledczym w Warszawie-Białołęce w zakresie wymiany informacji istotnych dla zapewnienia bezpieczeństwa osobistego skazanych.

Szczegółowe zasady i procedury zapobiegania samobójstwom określa Instrukcja nr 2/16 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 29 sierpnia 2016 r. Przepis § 6 stanowi, iż każdy funkcjonariusz i pracownik jednostki penitencjarnej zobowiązany jest zwracać uwagę na zachowania osadzonego oraz inne sygnały lub informacje, mogące świadczyć o zagrożeniu samobójstwem. W razie zaobserwowania zachowań, sygnałów lub uzyskania informacji, o których mowa wyżej, funkcjonariusz lub pracownik przekazuje je właściwemu przełożonemu i innym osobom, których działania mogą być istotne dla zapobieżenia samobójstwu oraz podejmuje stosowne działania profilaktyczne, właściwe dla reprezentowanego pionu służby i zajmowanego stanowiska.

3. Dokonali oceny prawidłowości postępowania funkcjonariuszy Aresztu Śledczego w Warszawie-Białołęce po ujawnieniu zgonu p. D. Kosteckiego w kontekście art. 231 § 1 k.k.

Przepis § 3 pkt 9 Zarządzenia Nr 30/2018 Dyrektora Aresztu Śledczego w Warszawie- Białołęce z dnia 3 sierpnia 2018 r. w sprawie służby dyżurnej w Areszcie Śledczym w Warszawie-Białołęce, zdarzeń mogących wystąpić w Areszcie Śledczym w Warszawie- Białołęce oraz procedur przyjętych w przypadku ich wystąpienia, stanowi, iż w przypadku samobójstwa osadzonego dowódca zmiany niezwłocznie zapewnia zabezpieczenie śladów i dowodów. Funkcjonariusz ten ma więc obowiązek podjąć działania, które zabezpieczą dobro przyszłego postępowania prowadzonego na okoliczność wystąpienia zdarzenia nadzwyczajnego.

Opracował: Zespół do spraw Wykonywania Kar BRPO