Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Firmy farmaceutyczne, w tym firmy innowacyjne, generyczne i biotechnologiczne mają wynikające z praw człowieka obowiązki w zakresie dostępu do leków
• Państwa mają obowiązek zapobiegać przypadkom, w których systemy ochrony praw własności intelektualnej i praw patentowych naruszają korzystanie z praw ekonomicznych, społecznych i kulturowych
• Państwa powinny w razie potrzeby korzystać ze wszystkich zasad elastyczności przewidzianych w porozumieniu TRIPS, takich jak obowiązkowe licencje w celu zwiększenia produkcji oraz zapewnienia dostępu do bezpiecznej i skutecznej szczepionki przeciwko COVID-19 dla wszystkich - ogłosił  Komitet ds. praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych ONZ ws dostępności szczepionki na COVID-19.

Jest ono zgodne z opiniami ekspertów i aktywistów promujących mechanizm COVAX Global Vaccines Facility, którzy przedstawili podstawowe problemy związane z dostępem do szczepionek na webinarium zorganizowanym przez RPO 4 marca 2021 r.

• Patent na zdrowie - webinarium RPO. Dostępność szczepień na COVID a kwestie ochrony patentowej

Komitet ONZ przyjął 12 marca oświadczenie w sprawie powszechnych, przystępnych cenowo szczepień przeciwko COVID-19 oraz współpracy międzynarodowej i własności intelektualnej.

Podkreśla, że opracowanie w rekordowym tempie kilku bezpiecznych i skutecznych szczepionek przeciwko COVID-19 jest ogromnym osiągnięciem, a przyczyniła się do tego współpraca naukowa oraz wsparcia ze strony państw. Jednak szczepionek nie wyprodukowano na tyle, by możliwa była ich równomierna w skali świata dystrybucją. Większość szczepionek jest wykorzystywana lub zarezerwowana przez kraje rozwinięte. W wielu krajach najsłabiej rozwiniętych lub rozwijających się szczepienia nawet się nie rozpoczęły.

Dlatego:

• Komitet zwraca uwagę, że dostęp do szczepionki przeciwko COVID-19 jest niezbędnym elementem prawa do korzystania z najwyższego możliwego do osiągnięcia poziomu ochrony zdrowia i prawa do czerpania korzyści z postępu naukowego.

• Komitet wyraża ubolewanie z powodu trwającego obecnie między państwami niezdrowego wyścigu po szczepionki przeciwko COVID-19, który doprowadził do przejęcia przez niektóre kraje rozwinięte swoistego tymczasowego monopolu na pierwsze wyprodukowane szczepionki.
• Komitet ponownie podkreśla, że zamiast izolacjonizmu zdrowotnego państwa muszą przestrzegać swoich zobowiązań, aby ze wszystkich praw człowieka, w tym prawa do zdrowia można było korzystać na całym świecie.
• Komitet wzywa wszystkie państwa, zwłaszcza te najbardziej rozwinięte, do wzmocnienia mechanizmu COVAX Global Vaccines Facility.

Większość zatwierdzonych szczepionek objęta jest systemem ochrony praw własności intelektualnej. Sprawiedliwe jest to, że prywatne podmioty gospodarcze lub publiczne instytucje badawcze, które opracowały te szczepionki przy ogromnym wsparciu finansowym ze środków publicznych otrzymują rozsądne wynagrodzenie z tytułu swoich inwestycji i badań. Komitet przypomina jednak, że prawa własności intelektualnej nie są prawem człowieka, ale produktem społecznym, który pełni funkcję społeczną. Dlatego też państwa-strony mają obowiązek zapobiegać przypadkom, w których systemy ochrony praw własności intelektualnej i praw patentowych naruszają korzystanie z praw ekonomicznych, społecznych i kulturowych.

Firmy farmaceutyczne, w tym firmy innowacyjne, generyczne i biotechnologiczne mają wynikające z praw człowieka obowiązki w zakresie dostępu do leków Dlatego też podmioty gospodarcze powinny powstrzymać się od powoływania się na prawa własności intelektualnej w sposób, który jest niezgodny z prawem dostępu każdej osoby do bezpiecznej i skutecznej szczepionki przeciwko COVID-19, albo prawem państw do korzystania z zasad elastyczności porozumienia TRIPS.

W tym kontekście państwa-strony powinny w razie potrzeby korzystać ze wszystkich zasad elastyczności przewidzianych w porozumieniu TRIPS, takich jak obowiązkowe licencje w celu zwiększenia produkcji oraz zapewnienia dostępu do bezpiecznej i skutecznej szczepionki przeciwko COVID-19 dla wszystkich. Zasady elastyczności przewidziane w porozumieniu TRIPS okazały się jednak na razie niewystarczające do zagwarantowania wystarczającej liczby szczepionek oraz ich sprawiedliwej dystrybucji, zwłaszcza w krajach rozwijających się.

Obecne ograniczenia dotyczące zasad ochrony własności intelektualnej w porozumieniu TRIPS bardzo utrudniają podjęcie niezbędnej współpracy międzynarodowej w celu masowego zwiększenia produkcji i dystrybucji szczepionek na poziomie, który jest obecnie technicznie możliwy i pilnie potrzebny do jak najszybszego uzyskania odporności stadnej, aby uniknąć milionów zgonów, którym można zapobiec, przezwyciężyć spowodowane pandemią zakłócenia gospodarcze i społeczne oraz zmniejszyć ryzyko niebezpiecznych mutacji wirusa.