Biuletyn Informacji Publicznej RPO

19 kwietnia 2023 r. odbyło się posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego, które poświęcone było kwestii trybu oraz przesłanek uzasadniających przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w oparciu o przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. 

W posiedzeniu, które miało formę hybrydową, uczestniczyli, oprócz stałych członków Komisji oraz zaproszonych gości, zastępcy rzecznika praw obywatelskich – Valeri Vachev oraz Wojciech Brzozowski.

Jako pierwszy głos zabrał prof. dr hab. Błażej Kmieciak, który wprawdzie nie mógł być obecny na posiedzeniu, ale jego wystąpienie zostało odtworzone. W swojej wypowiedzi zwrócił uwagę na pilną potrzebę nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. W jego ocenie, po tak długim czasie jej obowiązywania, konieczne jest „zrewidowanie” jej przepisów i dostosowania zapisów do aktualnych potrzeb. Podkreślił, że model przyjęcia do szpitala psychiatrycznego musi się opierać na swoistym balansie pomiędzy poszanowaniem praw człowieka, w szczególności prawa do wolności, a obiektywnymi, behawioralnymi zachowaniami wynikającymi z objawów psychotycznych. Ponadto zwrócił uwagę, że pojęcia używane w ustawie: chory psychicznie, upośledzenie, są pojęciami wyjątkowo stygmatyzującymi, a zmiana tej terminologii powinna nie tylko przyczynić się do poprawy postrzegania osób w kryzysie psychicznym, ale być może przyczyni się również do lepszego postrzegania całej psychiatrii. Prof. B. Kmieciak przedstawił swoje wątpliwości i uwagi wobec ostatniego projektu nowelizującego ustawę o chorobie zdrowia psychicznego, ale równocześnie zwrócił uwagę na wyjątkową samoregulacyjną moc polskiej psychiatrii, dzięki której udało się m. in. doprowadzić do powołania i upowszechnienia roli rzecznika praw pacjenta szpitala psychiatrycznego w Polsce.

Następnie, głos zabrał dr Marcin Szwed, który przedstawił referat na temat międzynarodowych standardów w zakresie trybu i przesłanek uprawniających do przymusowego umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym osoby w kryzysie psychicznym. Omówił również wybrane orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz przepisy obowiązujące w ustawodawstwach innych państw na przykładzie Francji, Niemiec i Włoch. Podkreślił, że polskie ustawodawstwo w zakresie przesłanek uprawniających do umieszczenia w szpitalu wpisują się w standardy europejskie. Zwrócił również uwagę na przewlekłość postępowania przed polskimi sądami oraz brak procedury umożliwiającej kontrolowanie przez sądy, z urzędu, zasadności kontynuowania leczenia. W świetle ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, tylko pacjent można sam wnioskować o wypisanie go ze szpitala, a sąd nie ma w tym zakresie żadnych obowiązków.

Następnie mec. Piotr Wojtaszek przedstawił swoje doświadczenia dotyczące funkcjonowania przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego w praktyce. Zwrócił uwagę, że obowiązujące przepisy stwarzają duże pole do nadużyć, w szczególności dotyczy to spraw majątkowych i sporów rodzinnych. Zwrócił również uwagę, że obowiązujący przepis obligujący sąd do wyznaczenia pełnomocnika z urzędu, w praktyce okazał się pustym przepisem, niewnoszącym nic do postępowania, a przede wszystkim niepoprawiającym sytuacji uczestnika postępowania sądowego z uwagi na praktykę wyznaczania jednego pełnomocnika z urzędu dla wszystkich spraw przed danym sądem. Zdarza się, że jeden pełnomocnik z urzędu reprezentuje 20–30 uczestników, co czyni obronę fikcyjną i nieefektywną w praktyce.

Jako kolejny, głos zabrał Rafał Kłopotowski, który jako asystent zdrowienia przez wiele lat pracował w USA, a od kilku lat również w Polsce. Korzystając z własnych doświadczeń przedstawił zasady dotyczące przymusowego leczenia w stanie Kalifornia. Należy bowiem nadmienić, że w USA kwestie leczenia osób w kryzysie psychicznym regulują przepisy stanowe, stąd też każdy stan posiada własne regulacje w tym obszarze. R. Kłopotowski podkreślił, że w USA proces zdrowienia generalnie koncentruje się na opiece prowadzonej w miejscu zamieszkania osoby w kryzysie oraz podkreślił rolę asystentów zdrowienia, którzy bardzo aktywnie uczestniczą w tym postępowaniu. 

Kolejnym etapem posiedzenia była dyskusja, którą moderował dr. Marek Balicki. W toku dyskusji członkowie przedstawiali swoje uwagi, podkreślili także, że przedstawione referaty bardzo dobitnie wskazują, jak trudne są to tematy. Zaznaczyli również, że ostatnia nowelizacja nie była konsultowana ze środowiskiem psychiatrów i użytkownikami psychiatrii. 

Wnioski, postulaty i pomysły zgłoszone w trakcie posiedzenia Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego zostaną wykorzystane w bieżącej pracy Rzecznika Praw Obywatelskich.