Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W Polsce nadal osoby aresztowane mają ograniczone prawo do zawarcia związku małżeńskiego. Ludzie nie wiedzą, że w takiej sytuacji mogą wziąć ślub przez pełnomocnika  
• Dlatego Rzecznik wnosi, aby każdy aresztowany, któremu odmówiono zgody na ślub w areszcie, był powiadamiany o takiej możliwości

Adam Bodnar napisał w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry.

Wyrok ETPC ws. ślubów w areszcie 

Przypomniał,  że ponad 8 lat temu Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku Frasik przeciwko Polsce (skarga nr 22933/02) odniósł się do kwestii zawierania związków małżeńskich przez osoby pozbawione wolności. ETPC powołał się na art. 12 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który określa prawo mężczyzny i kobiety do zawarcia małżeństwa na zasadach określonych w prawie krajowym. Polskie prawo nie pozbawia zaś tymczasowo aresztowanego prawa do zawarcia związku małżeńskiego.

Rolą organów władzy jest zatem zapewnienie, aby prawo to zostało wykonane. Według ETPC ograniczenie tego prawa uzasadniają tylko ważne względy, jak: zagrożenie bezpieczeństwa, zapobieganie przestępstwom, ochrona porządku. Ingerencja państwa w to prawo nie może być arbitralna czy nieproporcjonalna.

Adam Bodnar wskazał, że procedura kontrolna przed Komitetem Ministrów Rady Europy, dotycząca wykonania tego wyroku, nie została dotychczas zamknięta. Nadal są zastrzeżenia do jego implementacji. W raporcie z wykonywania wyroków ETPC przez Polskę za 2017 r. stwierdzono, że brak zgody na zawarcie związku małżeńskiego w areszcie w praktyce już nie występuje. Według danych Służby Więziennej, wszystkie wnioski o taką zgodę z lat 2014-2016 załatwiono pozytywnie (w 2014 r. było ich 7, a w 2015 i  2016 r.- po 12).

Problem wciąż aktualny

Jedna ze spraw badanych w Biurze RPO pokazuje jednak, że problem nie został jeszcze w pełni rozwiązany, a wdrożenie stanowiska ETPC może budzić wątpliwości - podkreślił RPO.

Chodzi o aresztowanego, któremu w 2017 r. prokuratura odmówiła zgody na ślub. Jest on oskarżony o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej wobec małoletniej córki swojej partnerki. Podstawą aresztu była m.in. obawa utrudniania postępowania karnego i wpływanie na zeznania świadków (konkubina jest jednym z nich) i pokrzywdzonej. Prokuratura uznała, że wniosek o zgodę na zawarcie małżeństwa jest w istocie wnioskiem o widzenie - którego udzielenie  nie jest wskazane, gdyż mogłoby zostać wykorzystane do bezprawnego utrudniania postępowania.

Rzecznik przyznał, że ograniczenie należy uznać za uzasadnione - jeśli już sam kontakt osobisty aresztowanego z osobą, z którą chce zawrzeć ślub, zagraża dobru postępowania karnego (jak w tej  sprawie). 

Zarazem RPO przypomniał, że prawo dopuszcza - z ważnych powodów, za zezwoleniem sądu - możliwość zawarcia związku małżeńskiego przez pełnomocnika. Gdy ze względu na dobro postępowania karnego nie jest możliwa jednoczesna obecność obu osób przed urzędnikiem stanu cywilnego, instytucja pełnomocnika stwarza im możliwość zawarcia małżeństwa mimo tych przeszkód.

Według Rzecznika o tej alternatywie powinien być powiadamiany każdy aresztowany, któremu odmówiono zgody na małżeństwo. RPO zaznaczył, że aresztowanego ze sprawy, o której mowa, prokuratura nie powiadomiła o takiej możliwości. - Nieudzielenie tej informacji wpłynęło zaś na ograniczenie możliwości korzystania przez tymczasowo aresztowanego z jego praw - napisał Adam Bodnar.

RPO: zmienić praktykę stosowania prawa

RPO podziela stanowisko rządu, że przepisy są wystarczające, aby zapewnić realizację prawa osób pozbawionych wolności do zawarcia małżeństwa, a źródeł ewentualnych naruszeń należy szukać w nieprawidłowym stosowaniu prawa.

Zdaniem Rzecznika należałoby m.in. zintensyfikować działania informacyjne wśród sędziów i prokuratorów co do upowszechniania stanowiska ETPC w całej sprawie. Szczególną uwagę należałoby zwrócić na określenie podstaw, które mogą uzasadniać ograniczenie prawa osoby pozbawionej wolności do zawarcia małżeństwa. Władze nie są np. uprawnione do oceny, czy decyzja aresztowanego o zawarciu małżeństwa jest słuszna oraz jaki czas i okoliczności są do tego odpowiednie.

Dlatego Adam Bodnar zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości o zapewnienie, aby stanowisko ETPC w sprawie zawierania małżeństw przez pozbawionych wolności było w pełni uwzględniane w postępowaniu organów władzy.

IX.517.2686.2017