Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Art. 12 Konstytucji gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. Bez wątpienia, nieodzownym elementem realizacji tej wolności jest nadzór nad stowarzyszeniami, którego naczelnym zadaniem jest zapewnienie zgodności z prawem i transparentności działalności stowarzyszeń.

Niestety, analiza indywidualnych skarg, kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich przez przedstawicieli stowarzyszeń, wykazała, że obecnie obowiązujące regulacje dotyczące nadzoru nad stowarzyszeniami innymi niż stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie spełniają w pełni swojego zadania, a co więcej mogą prowadzić do nadużyć w tym obszarze.

W myśl art. 8 ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dalej jako „P.s.”) nadzór nad stowarzyszeniami innymi niż stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego sprawuje starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia.

W katalogu środków nadzorczych, określonym w rozdziale 3 P.s., wymienione są:

• prawo do żądania dostarczenia uchwał walnego zgromadzenia członków (delegatów) oraz niezbędnych wyjaśnień (art. 25 ust. 2 P.s.),
• wnioskowania do sądu o nałożenie grzywny w razie niezastosowania się do wskazanych żądań (art. 26 P.s.),
• żądania usunięcia nieprawidłowości w działalności stowarzyszenia, udzielenia jego władzom ostrzeżenia lub wystąpienia do sądu o zastosowanie dalej idących środków – włącznie z rozwiązaniem stowarzyszenia (art. 28 i art. 29 ust. 1 P.s.).

Starosta jest także uprawniony do wnioskowania do sądu o ustanowienie kuratora dla stowarzyszenia nieposiadającego zarządu zdolnego do działań prawnych. To zaś oznacza, że starosta pozostaje dysponentem licznych instrumentów, pozwalających mu na ingerencję w działalność stowarzyszenia. Zdaniem Rzecznika niedoskonałością wskazanych regulacji jest to, że mogą one powodować zbyt daleko idącą swobodę w korzystaniu z narzędzi nadzoru.

Prawo o stowarzyszeniach nie zna bowiem instytucji wyłączenia organu i nie określa wykonywania przez starostę nadzoru nad stowarzyszeniami jako zadania z zakresu administracji rządowej, przez co wojewodowie uchylają się od kontrolowania działalności starostów w omawianym zakresie.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zainicjowania prac legislacyjnych zmierzających do zmiany odpowiednich regulacji przedmiotowej ustawy poprzez wprowadzenie mechanizmu gwarantującego obiektywizm i bezstronność w wykonywaniu przez starostów nadzoru nad stowarzyszeniami, w szczególności poprzez wprowadzenie instytucji wyłączenia organu nadzoru.