Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zastępczyni rzecznika praw obywatelskich ds. równego traktowania dr Sylwia Spurek wzięła udział w konferencji na temat przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i dzieci organizowanej przez WOMEN AGAINST VIOLENCE EUROPE w Berlinie. WAVE to sieć europejskich organizacji pozarządowych działających na rzecz  zwalczania przemocy wobec kobiet i dzieci. Dr Sylwia Spurek wstąpiła w sesji poświęconej metodom pomiaru i zapobiegania przemocy wobec kobiet w Europie.

Działania Rzecznika Praw Obywatelskich na rzecz przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i zapewnienia odpowiedniej pomocy jej ofiarom

Rzecznik od dawna apeluje o podejmowanie aktywnych działań na rzecz realizacji postanowień Konwencji Stambulskiej w Polsce, m.in. poprzez niezwłoczne wprowadzenie całodobowej infolinii dla ofiar przemocy oraz doprecyzowanie w istniejących regulacjach definicji np. przemocy ekonomicznej, kwestii izolacji sprawcy od ofiary oraz oceny działań na rzecz  wsparcia dla ofiar.

Istnieje potrzeba prawidłowego wdrożenia mechanizmów wynikających z Konwencji Stambulskiej oraz tzw. dyrektywy ofiarowej. W tym zakresie należy postulować m.in. odpowiednią zmianę ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Wyzwaniem pozostaje zapewnienie kobietom, i innym ofiarom przemocy, właściwego wsparcia instytucjonalnego, do którego dostęp nie będzie zróżnicowany, ze względu np. na miejsce zamieszkania, czy stan sprawności.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w odpowiedzi na wystąpienie RPO zadeklarowało podjęcie prac nad założeniami nowelizacji ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji w celu wprowadzenia mechanizmów prawnych umożliwiających szybką i skuteczną izolację sprawców przemocy przed wszczęciem postępowania karnego, aby osoba doznająca przemocy w rodzinie mogła czuć się bezpiecznie.

Niepokojące jest stosunkowo niewielkie zastosowanie dostępnego nakazu opuszczenia lokalu w ramach prowadzonego postępowania karnego - na 16 667 spraw, które toczyły się przed sądami w 2015 roku w toku postępowania przygotowawczego liczba podejrzanych, wobec których zastosowano nakaz opuszczenia lokalu wyniosła 2.400, w toku postępowania rozpoznawczego - 1.535, a zatem nakaz był zastosowany jedynie wobec 3.935 osób; na zakończenie postępowania karnego - nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym jako środek karny sądy zastosowały  w 269 przypadkach, jako środek probacyjny - 455 (wg danych MS - http://ms.gov.pl/Data/Files/_public/ppwr/sprawozdanie-ms-z-kpppwr-za-2015-rok.pdf). W ocenie RPO dane te wskazują na niewystarczającą ochronę gwarantowaną przez państwo ofiarom przemocy, głównie kobietom i dzieciom. Dodatkowo należy uwzględnić, że liczba schronisk dla ofiar przemocy oraz ośrodków wsparcia jest niewystarczająca do potrzeb oraz nierównomiernie terytorialnie rozlokowana.

MRPiPS zadeklarowało także (w styczniu 2016 r.) podjęcie prac nad nowelizacją ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie tak, żeby swoim zakresem zastosowania obejmowała także przeciwdziałanie przemocy ekonomicznej. Niestety, dotychczas deklaracje te nie zostały uwzględnione.

Należy też podkreślić, że zgodnie z zapowiedziami MRPiPS od stycznia 2017 r. powinien zostać uruchomiony ogólnokrajowy, całodobowy, bezpłatny telefon dla kobiet - ofiar przemocy, w celu udzielania porad oraz umożliwienia powiadomienia odpowiednich służb w sytuacjach nagłych, zagrażających życiu lub zdrowiu. RPO wyraża ubolewanie, że nie udało się wdrożyć tego narzędzia wcześniej, o co kilkukrotnie apelował w pismach do MRPiPS oraz PRM.

RPO występował ponadto do Prokuratora Generalnego ws. ochrony praw osób pokrzywdzonych przestępstwami o charakterze seksualnym o podjęcie odpowiednich działań, w szczególności usprawnienie przepływu informacji między prokuraturą a sądami, aby zapewnić skuteczną ochronę praw osób pokrzywdzonych i skrócić okres oczekiwania na przesłuchanie. Z dużym zaniepokojeniem RPO przyjął dane, przekazane przez Prokuraturę, z których wynika, że pomiędzy odebraniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa a przesłuchaniem pokrzywdzonego w charakterze świadka na posiedzeniu sądowym mija nawet do 90 dni.

RPO podjął także postępowanie wyjaśniające w sprawie odmowy przez MS finansowania ze środków publicznych działań pomocowych dla ofiar przemocy – głównie kobiet – świadczonych przez wyspecjalizowane organizacje pozarządowe - Centrum Praw Kobiet oraz Lubuskiego Centrum Praw Kobiet BABA, a także Fundację Dzieci Niczyje (obecnie Dajemy Dzieciom Siłę). Jak wynikało z uzasadnienia decyzji powodem odmowy przyznania dotacji celowej na realizację zadań przez w/w organizacje było to, że kierowały one swoją ofertę pomocy wyłącznie do kobiet pokrzywdzonych przestępstwem, podczas gdy dysponent Funduszu szczególną wagę przykłada do zapewnienia możliwie kompleksowej realizacji pomocy wszystkim pokrzywdzonym przestępstwem. W związku z tym RPO w piśmie do MS podkreślił, że rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 września 2015 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej nie zawiera przepisu wskazującego na wyłączenie z możliwości uzyskania dotacji celowej z Funduszu organizacji, które specjalizują się w pomocy dla konkretnej grupy pokrzywdzonych. Przypomniał też, że w poprzednich latach, przy podobnych kryteriach oceny ofert przesłanych w ramach konkursu na powierzenie realizacji zadań ze środków Funduszu, wszystkim trzem wyspecjalizowanym organizacjom przyznano dotacje. Dodatkowo, dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 października 2012 r. nr 2012/29/UE ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (dyrektywa ofiarowa) zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia ukierunkowanego i zintegrowanego wsparcia dla ofiar o szczególnych potrzebach, takich jak ofiary przemocy seksualnej, ofiary przemocy na tle płciowym i ofiary przemocy w bliskich związkach. W odpowiedzi MS podtrzymał swoje stanowisko. Mimo, że misja Centrum Praw Kobiet stanowi, że „Fundacja Centrum Praw Kobiet to organizacja, której misją jest działanie na rzecz równego statusu kobiet i mężczyzn w życiu publicznym oraz w rodzinie”, to jej rzeczywiste dotychczasowe działania ukierunkowane są jedynie na pomoc kobietom. Nie może tu więc być mowy o kompleksowej, pozbawionej dyskryminacji pomocy, gdyż mężczyzna, nawet pokrzywdzony przemocą, pomocy w Centrum Praw Kobiet nie otrzyma. MS niestety ponownie dokonując błędnej wykładni w/w dyrektywy stwierdził, że założeniem konkursu była efektywna realizacja jej zapisów i zapewnienie pomocy każdej osobie pokrzywdzonej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Przyznanie dotacji tym organizacjom, które swoją działalność ograniczają do szczególnej grupy pokrzywdzonych powoduje, że inne ofiary zostają takiej pomocy pozbawione.