Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Komitet Praw Dziecka ONZ w raporcie zawierającym zalecenia w zakresie realizacji przez Polskę Konwencji o Prawach Dziecka wyraził zaniepokojenie faktem, że dzieci, będące w konflikcie z prawem, są przesłuchiwane, muszą wydawać oświadczenia lub podpisywać dokumenty, bez obecności prawnika czy innej zaufanej osoby towarzyszącej.

Analiza obowiązujących przepisów dokonana w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich wykazała, że prawo do obrony nieletnich może nie być w pełni realizowane. Przepis regulaminu pobytu w policyjnych izbach dziecka (PID) przewiduje bowiem możliwość odwiedzin rodziców, obrońcy lub opiekuna, wyłącznie za zgodą sądu, kierownika izby lub policjanta prowadzącego sprawę. Dostęp do adwokata jest więc uzależniony nie od woli zatrzymanego, a od innych osób, co pozostaje w sprzeczności zarówno z Konstytucją RP (art. 42 ust. 2), ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich jak i standardami międzynarodowymi (np. Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności czy Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych). Także w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wskazuje się, że dostęp osoby zatrzymanej do obrońcy – w tym umożliwienie przygotowania się do obrony oraz jej realizowania w toku postępowania – jest niezwykle istotne z punktu widzenia rzetelności procesu sądowego i powinno być zagwarantowane od początku zatrzymania. Gdy wyjątkowe okoliczności sprawy uzasadniają odmowę dostępu do adwokata, ograniczenie w korzystaniu z jego pomocy nie może zniweczyć praw zagwarantowanych w art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

W odpowiedzi na wystąpienie RPO w tej sprawie, sekretarz stanu Jarosław Zieliński wskazał, że Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji podziela argumenty Rzecznika. Zauważył również, że przepis prawa warunkujący możliwość odwiedzin obrońcy od uzyskania zgody sądu, kierownika izby lub policjanta prowadzącego sprawę, nie ma uzasadnienia w kontekście przysługujących nieletniemu gwarancji procesowych w zakresie prawa do obrony. W ocenie min. Zielińskiego zasadnym wydaje się jednak utrzymanie rozwiązań zapewniających zachowanie niezbędnego porządku organizacyjnego w policyjnych izbach dziecka. W tym celu istnieje potrzeba wprowadzenia regulacji zapobiegających formułowaniu przez obrońców żądań kontaktu z nieletnim w porach kolidujących z obowiązującym w izbie harmonogramem dnia (a więc np. w porze nocnej, w porze posiłków, etc.), czy też podczas nieobecności nieletniego w izbie z różnych przyczyn (np. z powodu stawiennictwa przed organem procesowym).

Minister Jarosław Zieliński poinformował, że „mając na względzie szybszą ścieżkę legislacyjną w przypadku nowelizacji aktu wykonawczego (…), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji deklaruje zainicjowanie działań na rzecz zmiany przepisu § 8 ust. 1 pkt 9 Regulaminu”.

Marcin Mazur, zastepca dyrektora Zespołu Krajowy Mechanizm Prewencji: Problem w zakresie prawa do obrony, a także kontaktu nieletniego z osobami zaufanymi, podnosiliśmy w Raporcie z działalności za 2013 r. Krajowy Mechanizm Prewencji wskazywał na potrzebę uregulowania w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich kontaktów (w tym kontaktów telefonicznych) nieletnich umieszczonych w policyjnych izbach dziecka. Sygnalizowaliśmy tez potrzebę uregulowania ustawowo sytuacji, w których następuje ograniczenie prawa do obrony. Można wyrazić zadowolenie z chęci uregulowania przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji kwestii organizacyjnych dotyczących kontaktów nieletniego z obrońcą – w ramach prawa do obrony – poprzez podjęcie prac w celu zmiany rozporządzenia. Trzeba jednak pamiętać, iż ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie ze względu na inne dobra chronione. W dalszym ciągu zatem, KMP będzie postulowało o wskazanie ograniczeń w zakresie korzystania z przysługujących nieletnim praw w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.