Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polskie państwo jest  bezradne wobec zagrożenia, jakie dla dziecka niesie spożywanie alkoholu przez matkę w ciąży
• Rozproszone działania interwencyjne, profilaktyczne i edukacyjne nie dają efektu – zachowania pełnej abstynencji przez ciężarne
• Faktyczne pozbawienie dziecka prawnej ochrony jaskrawo obniża standard konstytucyjny
• Dlatego konieczna jest międzyresortowa debata dla wypracowania kompleksowych rozwiązań dla realizacji prawa dziecka do życia i ochrony zdrowia

Rzecznik Praw Obywatelskich napisał w tej sprawie do ministry rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg oraz ministra zdrowia Adama Niedzielskiego.

RPO odwołuje się do programu Radia TOK FM z serialu pt. „Piecza”.  Tym razem poruszał on problem dostępu kobiet w ciąży uzależnionych od alkoholu do stacjonarnego leczenia odwykowego i zapobiegania konsekwencjom spożywania alkoholu przez matki w postaci spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych u dzieci (FASD - Fetal Alcohol Spectrum Disorder).

Art. 71 ust. 2 Konstytucji nakazuje, aby matka przed i po urodzeniu dziecka otrzymała szczególną pomoc władz publicznych. Konstytucja w art. 68 ust. 3 podkreśla obowiązek władz zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom i kobietom ciężarnym. Ratyfikowana przez Polskę Konwencja o prawach dziecka gwarantuje, że Państwa-Strony odpowiednio zabezpieczą prawo dziecka do życia i ochrony zdrowia, m.in. podejmą niezbędne kroki w celu zapewnienia matkom właściwej opieki zdrowotnej w okresie przed i po urodzeniu, a także będą podejmowały wszelkie kroki na rzecz zniesienia tradycyjnych praktyk przynoszących szkodę zdrowiu dziecka.

Zdaniem RPO gwarancje te - zarówno w stosunku do kobiet w ciąży, jak i dzieci - nie są w pełni realizowane. Rozproszone działania interwencyjne, profilaktyczne i edukacyjne w obszarze ochrony zdrowia nie przynoszą oczekiwanego rezultatu w postaci zachowania pełnej abstynencji przez ciężarne.

Próżno też doszukiwać się regulacji prawnych w obszarze systemu wsparcia rodzin, które zwracałyby uwagę na problem uzależnienia kobiet w ciąży w kontekście dostępu do świadczeń pomocowych, m.in. świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, programu „Za życiem”. Brak jest też skutecznych mechanizmów profilaktycznych. Występuje swoista bezradność państwa wobec zagrożenia, jakie dla dziecka niesie spożywanie alkoholu przez kobietę w ciąży.

To jaskrawy przykład obniżenia standardu ochrony gwarantowanych konstytucyjnie praw podstawowych - poprzez pozbawienie dziecka prawnej ochrony.

A na 300 tys. urodzeń aż 1000 dzieci rodzi się z płodowym zespołem alkoholowym (Fetal Alcohol Syndrom - FAS). Z FASD się nie wyrasta, nie ma na to lekarstwa, a obciążony nim człowiek będzie zmagał się z konsekwencjami całe życie.

Dziecko z zespołem poalkoholowym to dziecko krzywdzone, któremu pomoc, poprzez działania na rzecz jego mamy nie przyszły na czas. Konieczne więc, w ocenie Rzecznika, jest podjęcie szerszej międzyresortowej debaty w celu wypracowania kompleksowych rozwiązań na rzecz realizacji fundamentalnych praw dziecka do życia i ochrony zdrowia.

Gdy uzależnienie dotyka ciężarną, powinna zostać wdrożona specjalna procedura szybkiej ścieżki odwykowej w przystosowanych miejscach spełniających kryteria łączenia opieki nad kobietą w ciąży z terapią uzależnienia w trybie stacjonarnym.

Jak najszybsze unormowanie ograniczenia uzależnienia wśród kobiet w ciąży powinno być jednym z priorytetów polityki prozdrowotnej i prorodzinnej państwa, gdyż konsekwencje zaniechań w tym obszarze dotkliwie uderzają w grupy najsłabsze.

Szeroko rozumiana problematyka FASD winna stać się podmiotem wspólnych działań MZ oraz MRiPS, co powino zaowocować opracowaniem i wdrożeniem systemowych rozwiązań profilaktyki i leczenia uzależnienia od alkoholu kobiet w ciąży oraz pomocy rodzinie, w której wychowuje się dziecko z FASD.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk prosi obojga ministrów o stanowiska i podjęcie stosownych działań.

III.502.11.2021