Biuletyn Informacji Publicznej RPO

4 kwietnia 2025 roku w Brukseli miała miejsce konferencja "European Whistleblowing Conference: Collaborative Pathways to Integrity" Wydarzenie  zostało zorganizowane przez European Whistleblowing Institute i było wspólną inicjatywą Sieci Europejskich Organów ds. Integralności i Sygnalistów (EWI) we współpracy m.in. z  Network of European Integrity and Whistleblowing Authorities (NEIWA).

Celem konferencji była refleksja na temat aktualnego stanu ochrony sygnalistów w Europie, wzmocnienie współpracy między instytucjami oraz promowanie kultury transparentności i odpowiedzialności. W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele instytucji unijnych, krajowych organów nadzoru, organizacji pozarządowych, środowisk akademickich oraz praktycy zajmujący się tematyką sygnalistów. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich reprezentował dyrektor Zespołu do Spraw Sygnalistów Marcin Malecko.

Konferencja była przestrzenią wymiany doświadczeń oraz refleksji nad rolą sygnalistów we współczesnych społeczeństwach demokratycznych. Uczestnicy wydarzenia byli zgodni co do tego, że w czasach wielu zagrożeń dla bezpieczeństwa znaczenie osób zgłaszających naruszenia prawa będzie coraz większe. Zwrócono uwagę, że przed przyjęciem unijnej dyrektywy nie istniały spójne przepisy, które by zapewniały ochronę sygnalistom w całej Europie. Prowadziło to do znaczących różnic w poziomie bezpieczeństwa osób zgłaszających nieprawidłowości.

W trakcie dyskusji wskazano, że choć celem unijnej dyrektywy była harmonizacja systemu ochrony sygnalistów, w praktyce rozwiązania krajowe różnią się, co może utrudniać skuteczne wdrażanie jednolitych standardów na poziomie wspólnotowym. Komisja Europejska w najbliższych latach będzie dokonywała oceny implementacji dyrektywy przez poszczególne państwa członkowskie. Na podstawie wniosków z tej oceny formułowane będą założenia dalszego rozwoju ochrony sygnalistów na poziomie unijnym.

Podczas konferencji podkreślono, że sygnaliści to często eksperci, którzy nie tylko posiadają wiedzę o naruszeniach prawa, ale mają także gotowe rozwiązania, by zaradzić kolejnym nieprawidłowościom. Dzięki temu mogą oni odgrywać kluczową rolę w umacnianiu demokracji i praworządności. Zgłaszanie naruszeń prawa powinno być postrzegane nie tylko jako narzędzie walki z nadużyciami, ale także jako mechanizm zwracania uwagi na istotne problemy społeczne, które wymagają reakcji organów państwa.

Istotnym tematem podjętym podczas wydarzenia była skuteczność ochrony przed działaniami odwetowymi. Ma ona bowiem fundamentalne znaczenie dla systemu ochrony sygnalistów. Uczestnicy konferencji podkreślali kluczowe znaczenie współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi w tym zakresie. Zwracali również uwagę na konieczność stworzenia właściwych rozwiązań proceduralnych. Wskazywano, że oprócz rozwiązań o charakterze prawnym znaczenie mogą mieć również inne mechanizmy wsparcia sygnalisty np. pomoc psychologiczna.  

Ochrona sygnalistów to wciąż nowy temat w Unii Europejskiej. Organizacje i instytucje obecne na konferencji będą kontynuowały współpracę w celu usprawnienia mechanizmów i procedur dotyczących zgłaszania naruszeń prawa w kontekście zawodowym.