Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Ministerstwo Zdrowia przypomina, że dobre wyżywienie jest częścią świadczenia zdrowotnego w szpitalu. A znany krytyk kulinarny Maciej Nowak podpowiada, że są szpitale, które świetnie radzą sobie z przygotowywaniem zdrowych i smacznych posiłków dla chorych. Dlaczego więc nie wykorzystać tych dobrych wzorów?

W sierpniu Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Ministrowi Zdrowia problem niewłaściwej jakości żywienia pacjentów w szpitalach. Powołał się na interwencje poprzedników oraz zastrzeżenia pacjentów, a także na negatywną ocenę żywienia w szpitalach publicznych przedstawioną w 2009 r. przez Najwyższą Izbę Kontroli.

Bardzo złe jedzenie w szpitalach, posiłki zimne albo przygotowane tak, że osoba ciężko chora nie będzie w stanie jeść, jeśli ktoś (najczęściej członek rodziny) jej w tym nie pomoże, to najczęstsze powody skarg.

Szpitale tłumaczą się, że na leczenie ciągle brakuje im pieniędzy, nic więc dziwnego, że oszczędzają na sprawach „pozamedycznych”.

Ale – jak zauważył krytyk kulinarny Maciej Nowak, który zabrał głos w dyskusji zainspirowany przez RPO, skoro udało się w Polsce poprawić jakość jedzenia w szkołach, skoro Polacy coraz większą wagę przywiązują do tego, co jedzą ,  nie ma powodu, by nie zająć się problemem jedzenia w szpitalach i wspolnie poszukać sposobów na rozwiązanie problemu. Bo przecież są szpitale, które - mimo szczupłości środków - karmią swoich pacjentów zdrowo ale i smacznie.

Rzecznik w swoim wystąpieniu pod rozwagę Ministra Zdrowia poddał rozwiązanie prawne - uregulowanie problemu żywienia pacjentów poprzez wskazanie praw pacjenta do adekwatnego do stanu zdrowia wyżywienia, obowiązków podmiotu leczniczego oraz środków nadzoru.  Ponowił również wniosek formułowany w 2007 i 2009 r. o wpisanie wprost do ustawy o działalności leczniczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 618 ze zm.) obowiązku szpitali zapewniania pacjentom pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia.

W odpowiedzi z 25 września podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia Piotr Warczyński wskazał, że wyżywienie mieści się w zakresie pojęcia świadczenia opieki zdrowotnej szpitali ("realizowanego w podmiotach leczniczych udzielających świadczeń w trybie stacjonarnym i całodobowym - art. 5 pkt 34 i 38 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz. U. z 2015 r. poz. 581 ze zm.).

Tym samym szpital zobowiązany jest w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia do zapewnienia pacjentom wyżywienia adekwatnego do stanu zdrowia. Wykonanie tej umowy w zakresie nieokreślonym w ustawie podlega zaś regułom wykonywania zobowiązań umownych określonych w Kodeksie cywilnym (art. 354 § 1  oraz art. 357 § 1 K.c  w związku z art. 155 ustawy o świadczeniach).

Jednocześnie szpital ma obowiązek ocenić (w trybie przesiewowym) stan odżywienia chorych zgodnie z zasadami określonymi w „Standardach żywienia pozajelitowego i żywienia dojelitowego" Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego lub, w przypadku dzieci, zgodnie z zasadami określonymi przez Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego Dzieci. Chorych, u których stwierdzono zwiększone ryzyko związane ze stanem odżywienia, poddaje się ocenie żywieniowej (wynika to z § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego, Dz. U. z 2016 r. poz. 694 ze zm.).

Ministerstwo Zdrowia zgadza się z RPO, że problem odpowiedniego żywienia jest niezmiernie ważny. Właściwa ocena stanu odżywienia i wdrażanie odpowiedniego sposobu żywienia zwiększa szanse chorych na wyzdrowienie, zwiększa skuteczność zarówno leczenia zachowawczego, jak i chirurgicznego oraz zmniejsza ryzyko powikłań (np. rozwój szpitalnego zapalenia płuc) i skraca czas gojenia się ran pooperacyjnych. Dzięki temu zmniejsza się także czas hospitalizacji oraz obniżane są całkowite koszty leczenia.

W obowiązującym stanie prawnym i faktycznym nie ma określonych średnich stawek żywieniowych na jednego pacjenta, które miałyby obowiązywać we wszystkich podmiotach leczniczych.

Dzienną stawkę żywieniową w szpitalu ustala kierownik podmiotu leczniczego.

Szpitale, w kalkulacji kosztów leczenia, powinny wziąć pod uwagę, że nierozpoznane niedożywienie oraz niewłaściwe odżywianie w czasie leczenia jest czynnikiem przedłużającym zdrowienie i podnoszącym koszty leczenia. Prawidłowe odżywienie jest ważną częścią leczenia, liczba chorych zaś, u których w trakcie hospitalizacji stan odżywienia nie ulega pogorszeniu, jest istotnym wskaźnikiem jakości opieki w szpitalach.

O sposobie leczenia, w tym o potrzebie zastosowania odpowiedniej diety i ilości zalecanego pożywienia (jako jednego z elementów procesu leczenia) decyduje lekarz (ew. dietetyk) w oparciu o wskazania medyczne.

W sytuacji, gdy lekarz nie zaordynuje specjalnej diety, pacjentowi przysługuje wyżywienie, a jego ilość, zawartość i kaloryczność powinna odpowiadać zasadom prawidłowego żywienia przeciętnego człowieka w danym wieku. Prawidłowe żywienie człowieka polega na całkowitym pokryciu zapotrzebowania organizmu na energię oraz wszystkie składniki pokarmowe potrzebne do rozwoju życia i zachowania zdrowia.

Nie ma również przepisów prawnych regulujących szczegółowo zasady żywienia w szpitalach (standard wyżywienia). Zdaniem Podsekretarza Stanu brak aktów prawnych w powyższym zakresie nie daje podstaw szpitalowi do swobodnego oznaczenia standardu tego świadczenia.

Decyzja o wypracowaniu standardów w zakresie żywienia pacjentów spowodowałaby konieczność opracowania ogromnej ich liczby. Każda choroba, a także każde jej stadium wymaga innego rodzaju żywienia. Nauka o żywieniu chorych wskazuje na konieczność opracowania indywidualnego żywienia, zmienianego nawet z dnia na dzień.

W tym obszarze dużą rolę pełnią towarzystwa naukowe zrzeszające specjalistów z różnych dziedzin medycyny, którzy określają normy żywieniowe dla pacjentów z daną jednostką chorobową. Natomiast publikacje i opracowania Instytutu Żywności i Żywienia służą podnoszeniu poziomu wiedzy z zakresu stanu odżywienia i sposobu żywienia chorych wśród wszystkich grup pracowników zatrudnionych w szpitalu oraz pomocy we wdrażaniu standardów związanych z żywieniem, współczesnymi technikami leczenia żywieniowego, metodami oceny i monitorowania stanu odżywienia, metodach edukacji żywieniowej chorych oraz zarządzaniu bezpieczeństwem zdrowotnym posiłków.

Na szczególną uwagę zasługuje monografia „Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach", przedstawiająca w sposób kompleksowy aktualny stan wiedzy na temat zasad prawidłowego żywienia w szpitalach, opracowana w celu upowszechnienia standardów prawidłowej oceny stanu odżywienia, sposobu żywienia oraz standardów leczenia żywieniowego chorych hospitalizowanych.

W ocenie Ministerstwa Zdrowia, w żywieniu chorych hospitalizowanych ważne jest również zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego posiłków podawanych pacjentom. Służy temu obowiązek realizacji zasad Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) oraz wdrożenie i utrzymywanie systemu zarządzania bezpieczeństwem żywności (HACCP).

Rzecznik Praw Obywatelskich będzie nadal monitorował ten problem i w miarę potrzeby oraz swych konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, podejmował stosowne działania.