Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zastępca RPO wziął udział w XI Kongresie Osób z Niepełnosprawnościami, który miał miejsce 20 października 2025 roku w Warszawie. Wydarzenie było objęte honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich.

Tegoroczna edycja Kongresu odbyła się pod hasłem: „Prawa w odwrocie”, którego celem było zwrócenie uwagi na rozdźwięk pomiędzy deklaracjami dotyczącymi implementacji Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami a praktyką. Uczestnicy dyskutowali m.in. o problemie braku systemu wspieranego podejmowania decyzji oraz znaczeniu praw człowieka, a w szczególności praw osób z niepełnosprawnościami, w projektach finansowanych ze środków Unii Europejskiej.

W wydarzeniu uczestniczyła także pełnomocniczka RPO ds. wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami Monika Wiszyńska-Rakowska, która wystąpiła w roli moderatorki I panelu konferencyjnego „Miało być lepiej. Co się dzieje z prawami osób z niepełnosprawnościami?”.

Wystąpienie zastępcy RPO

W przemówieniu otwierającym Kongres Adam Krzywoń przywołał rekomendacje Komitetu ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami z 2018 r., które po licznych interwencjach Rzecznika Praw Obywatelskich zostały ostatecznie przetłumaczone i opublikowane w sierpniu 2025 r. na stronie Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Podkreślił, że pomimo upływu 7 lat od ich wydania, wiele z nich nadal zachowuje aktualność.

Zdaniem zastępcy RPO prawa nie tyle „są w odwrocie”, co nie są w pełni realizowane. Zwrócił uwagę na dwa obszary o szczególnym znaczeniu z punktu widzenia wdrażania Konwencji: asystencję osobistą oraz system wspieranego podejmowania decyzji.

Dostępność usług asystenckich jest jednym z kluczowych aspektów procesu deinstytucjonalizacji i poszanowania prawa jednostki do niezależnego życia zgodnie z jej autonomicznym wyborem, o którym mowa w art. 19 Konwencji. Adam Krzywoń przypomniał, że Komitet ONZ stwierdził w tym zakresie „krytyczną stagnację”. Dotychczasowy doraźny sposób projektowego zapewnienia usług asystenckich powinien zostać zastąpiony stabilnym systemem, znajdującym oparcie w ustawie.

Następnie Adam Krzywoń zapowiedział, że RPO będzie konsekwentnie apelował o przyjęcie ustawy o wspieranym podejmowaniu decyzji. Projekt ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji został skierowany do konsultacji publicznych 12 grudnia 2024 r. i do dziś nie został przekazany do Sejmu. Jest to szczególnie oczekiwana reforma, która znacznie przybliżyłaby Polskę do pełniejszego wdrożenia postanowień Konwencji.

Dalsze stosowanie w Polsce instytucji ubezwłasnowolnienia pozostaje w sprzeczności z celami i treścią ratyfikowanej Konwencji. Rzecznik od wielu lat wskazuje, że wsparcie w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych musi uwzględniać prawa, rzeczywistą wolę i preferencje osób z niepełnosprawnościami – nigdy nie powinno opierać się jedynie na subiektywnym przekonaniu dotyczącym najlepszych interesów danej osoby.

Zastępca RPO przypomniał ponadto kluczowe postulaty społeczności Głuchych, które wybrzmiały między innymi w czasie manifestacji 4 kwietnia 2025 r. Protestujący domagali się uznania polskiego języka migowego jako języka osób Głuchych i umożliwienia komunikacji z każdym podmiotem publicznym w polskim języku migowym; pełnego dostępu do tłumaczenia na polski język migowy, w tym pełnej dostępności do informacji i komunikacji, a także podwyższenia świadczeń finansowych kierowanych do osób Głuchych.

Ambasadorzy Konwencji ONZ

Podczas Kongresu zostały też przyznane tytuły Ambasadora i Ambasadorki Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. To tytuły przyznawane tym, którzy aktywnie działają na rzecz obrony praw i interesów osób z niepełnosprawnościami oraz wdrażania i popularyzowania Konwencji ONZ w Polsce.

W tym roku decyzją Kapituły uhonorowani zostali:

Monika Lewandowska – „za niestrudzone – widoczne i niewidoczne – działania na rzecz wdrażania w Polsce systemu wspierania niezależnego życia w nurcie praw człowieka”;

dr Zbigniew Głąb – „za konsekwentną pracę badawczą, rzeczniczą i organizacyjną na rzecz niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami, a także bezinteresowne sojusznictwo”;

Michał Kubalski – „za wieloletnią ciężką, mozolną i najczęściej cichą pracę na rzecz rozwiązań przywracających godność i podmiotowość osobom z niepełnosprawnościami”;

Jacek Zadrożny – „za promowanie Konwencji od czasów, gdy mało kto ją jeszcze tak naprawdę rozumiał, a także za ponad 25 lat aktywnej pracy na rzecz dostępności cyfrowej”.

O organizatorach

Kongres zorganizowało Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON) –  organizacja non-profit o statusie organizacji pożytku publicznego (OPP), zrzeszająca stowarzyszenia i związki stowarzyszeń osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Misją Forum jest jednoczenie sił społecznych i instytucjonalnych dla tworzenia warunków wyrównywania szans, równoprawnego uczestnictwa w życiu społecznym oraz walki z wszelkimi przejawami dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami, aby mogły żyć godnie i w pełni korzystać z praw człowieka. W 2023 roku PFON otrzymało Nagrodę RPO im. Pawła Włodkowica.