Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zmiana ta powinna polegać na tym, by osoby z niepełnosprawnościami traktowane były nie jako „niesamodzielne”, ale takie, które są samodzielne, jeśli dostaną odpowiednie wsparcie
• RPO stara się do tego przekonać władze, ostatnio – Prezesa ZUS, który przewodniczyl zespołowi przygotowującemu nowe przepisy
• Dostał odpowiedź, w której nie ma nawet odniesienia do przedstawionej argumentacji

Polski system wspierania osób z niepełnosprawnościami jest niespójny i nieefektywny. Wymaga zmian. RPO, posiłkując się wiedzą wspierających go ekspertów z tej dziedziny, stara się formułować konkretne rekomendacje do prowadzonych właśnie zmian nad nową ustawą mającą na celu integrację i ujednolicenie zasad orzekania o niepełnosprawności.

Zwraca uwagę na słowa – bo one ostatecznie decydują o tym, jak wszyscy postrzegamy problem niepełnosprawności. Rzecznik przypomina tu, że pomysł wprowadzenia orzekania „o niesamodzielności” stoi w sprzeczności z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych i z aktualnym podejściem do niepełnosprawności opartym o prawa człowieka. Co innego znaczy "nie zdolny do...", a co innego "może pod warunkiem wsparcia polegającego na..."

Konwencja ONZ posługuje się terminem „osoby wymagające bardziej intensywnego wsparcia” pozwalającym na określenie osób z niepełnosprawnościami, którym – ze względu na rodzaj i stopień niepełnosprawności – należy zapewnić dostosowane do potrzeb różne formy wsparcia w samodzielnym życiu, w miarę możliwości danej osoby. Istotne jest, aby nowy system orzeczniczy skupiał się na potencjale osoby z niepełnosprawnością, nie zaś na jej dysfunkcjach. Mając to na uwadze ponownie uprzejmie zwracam uwagę pani prezes na konieczność zastosowania w nowym systemie orzekania terminologii spójnej z Konwencją.

W wielu państwach systemy wsparcia osób z niepełnosprawnościami skonstruowane są od strony potrzeb, nie zaś ograniczeń i jednocześnie posługują się dostosowaną do standardów Konwencji siatką pojęciową. Przykładowo w Wielkiej Brytanii funkcjonuje świadczenie o nazwie „personal independence payment”, udzielane w przypadku długotrwałego ograniczenia samodzielności osoby, a jego wysokość uzależniona jest od poziomu, w jakim zmieniła się jej sytuacja ze względu na stan zdrowia. Kolejnym, już przytaczanym poprzednio przykładem, są także regulacje niemieckie, gdzie używane jest pojęcie „Pflegegrad” oznaczające „potrzebę opieki”, lub „potrzebę pielęgnacji”, a nie, jak się często błędnie tłumaczy, „niesamodzielność”. Jest to istotna z punktu widzenia osób z niepełnosprawnościami różnica.

W ocenie RPO pozostanie przy określeniu „orzekanie  o niesamodzielności” może przyczynić się do utrwalania negatywnych stereotypów, które dotyczą osób z niepełnosprawnościami.

Prezes ZUS odpowiedziała na to, że na zmiany w projekcie jest już za późno, bo przygotowany przez kierowany przez nią Zespół Międzyresortowy projekt trafił już do rządu.

A w czasie pisania projektu głos doradczy miało dwoje przedstawicieli środowiska osób z niepełnosprawnościami: Piotr Pawłowski (prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji oraz Fundacji Integracja) i dr Monika Zima-Parjaszewska (prezeska Zarządu Głównego Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, a także ekspertka w Komisji Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnościami przy RPO).

„Są to osoby znane, aktywne, mające zarówno wiedzę, jak i rozlegle kontakty w środowisku osób niepełnoprawnych, a reprezentowane przez nich organizacje mają ogólnopolski zakres działania, szerokie powiązania instytucjonalne i reprezentują interesy różnych grup osób niepełnosprawnych”.

Zdaniem prezes ZUS Gertrudy Uścińskiej obecność dwóch osób, które maja jedynie głos doradczy, jest optymalną formą realizacji prawa środowiska osób z niepełnosprawnościami o współdecydowaniu o istotnych dla nich kwestiach.

-  Zaskoczeniem jest więc dla mnie zawarte w Pana liście sformułowanie podające w wątpliwość, czy osobom niepełnosprawnym w wystarczającym stopniu zapewniono udział w pracach. Międzyresortowy Zespół wykonał swoje zadania zgodnie z wyznaczonym mu zakresem. Rezultat tych prac zostanie przekazany Premierowi i Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – pisze prezes ZUS.

XI.7061.10.2018