Biuletyn Informacji Publicznej RPO

"Pozytywne i negatywne obowiązki państwa wobec osób pozbawionych wolności – aktualne wyzwania polskiego systemu penitencjarnego" pod tym hasłem odbyło się X Seminarium Warszawskie zorganizowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Służbę Więzienną. W wydarzeniu wziął udział zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Krzysztof Olkowicz oraz przedstawiciele Zespołu ds. Wykonywania Kar w Biurze RPO.

O najważniejszych problemach polskiego systemu penitencjarnego na podstawie skarg kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich mówił dr Marcin Mazur, zastępca dyrektora Zespołu do Spraw Wykonywania Kar. Wskazywał m.in. na kwestie dotyczące: traktowania osadzonych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej, warunków socjalno-bytowych, opieki medycznej, kontaktów ze światem zewnętrznym, zasad warunkowego przedterminowego zwolnienia, stosowania przerw w karze, wydawania przepustek, czy transportu skazanych.

Wśród zagadnień, na które także zwracali uwagę przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich były m.in. kwestie dotyczące osób z niepełnosprawnościami fizycznymi oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie przebywających w jednostkach penitencjarnych.

Krzysztof Olkowicz przypomniał historię Radosława Agatowskiego, 25-latka z niepełnosprawnością umysłową, który postrzega świat tak jak 7-8-letnie dziecko. Trafił do więzienia za kradzieże – zbierał złom, ale przy okazji kradł np. rowery. Sądy i służba więzienna zareagowały dopiero po informacjach mediów i ostatecznie pan Agatowski został ułaskawiony przez Prezydenta. Jak się okazało nie był to jednak odosobniony przypadek.

Pracownicy RPO wizytowali polskie więzienia, by dokładnie zbadać problem umieszczania w nich osób niepełnosprawnych intelektualnie. Spotkali się ze 120 osobami pozbawionymi wolności w 36 zakładach karnych i aresztach śledczych. Byli w dziesięciu ośrodkach diagnostycznych, gdzie rozmawiali ze wszystkimi skazanymi. Znaleźli ok. 50 osób z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym.

- Znaleźliśmy osoby niepełnosprawne intelektualnie które np. nigdy nie nauczyły czytać i pisać, nie rozumieją, gdzie są i dlaczego, ze znacznym stopniem niepełnosprawności, niezdolne do samodzielnej egzystencji, wymagające pomocy osób drugich w codziennym funkcjonowaniu, przebywające w wieloosobowych celach o powierzchni 3 m2 na jednego osadzonego – wskazywał Krzysztof Olkowicz. - Część z nich nigdy nie powinna była trafić do więzień. Reszta powinna być traktowana w sposób szczególny. Inaczej cierpią w sposób nieuzasadniony – podkreślał. Zastępca RPO wyjaśniał, że problemem jest brak współpracy pomiędzy instytucjami, które mają kontakt z zatrzymanym.  - Nie sprawdzamy, nie wymieniamy się informacjami, nie zaglądamy do dokumentacji, nie zastanawiamy się, co znaczy w danym przypadku: „upośledzenie”, „niepełnosprawność”, prawo do renty – wymieniał Olkowicz.

O problemach osób z niepełnosprawnością fizyczną w polskim systemie penitencjarnym mówiła dr Ewa Dawidziuk, dyrektor Zespołu ds. Wykonywania Kar w Biurze RPO. Zaznaczyła, że ponad połowa wizytacji przeprowadzonych w 2015 roku miała na celu sprawdzenie stanu dostosowania miejsc detencji do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Przypomniała, że zgodnie z przyjętą przez Sejm RP Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych, osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych. Polska ratyfikowała także Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych . Zgodnie z jej treścią należy umożliwić osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach.

- W Polsce pomimo wyznaczenia niektórych aresztów śledczych i zakładów karnych jako właściwych do odbywania w nich kary pozbawienia wolności przez osadzonych poruszających się na wózkach, zastosowane w tych jednostkach rozwiązania są niewystarczające. Nadal występujące w nich bariery architektoniczne prowadzą do uznania, że wciąż wiele pozostaje do zrobienia, aby móc powiedzieć, że jednostki penitencjarne w pełni odpowiadają potrzebom więźniów z niepełnosprawnością fizyczną – zaznaczyła dr Dawidziuk.

Wskazywała też m.in. na problemy dotyczące transportu niepełnosprawnych osadzonych, brak szczegółowych regulacji dotyczących ich ewakuacji z jednostek penitencjarnych, czy nieodpowiednie traktowanie takich osób polegające np. na umieszczaniu osoby poruszającej się przy pomocy kul na górnym łóżku oraz kwaterowaniu osób o obniżonej sprawności fizycznej w celach znajdujących się na górnych kondygnacjach budynku, co uniemożliwiało samodzielne przemieszczanie się więźnia np. na plac spacerowy.

Dr Dawidziuk przypomniała również, że w wyroku ETPC z dnia 12 lutego 2013 w sprawie D.G. przeciwko Polsce (skarga nr 45705/07), Trybunał wskazał, iż bariery architektoniczne istniejące w polskich jednostkach penitencjarnych mogą wywołać uczucie cierpienia u niepełnosprawnych osadzonych.

Seminaria Warszawskie

Seminaria Warszawskie są organizowane przez Departament ds. Postępowań przed Międzynarodowymi Organami Ochrony Praw Człowieka w Ministerstwie Spraw Zagranicznych we współpracy z instytucjami krajowymi i zagranicznymi. Stanowią międzynarodowe forum wymiany doświadczeń kadry naukowej oraz praktyków związanych z działalnością Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Seminaria Warszawskie od wielu lat są częścią szerszej dyskusji na temat przyszłości systemu ochrony praw człowieka w Europie.

Tegoroczne seminarium było poświęcone ochronie praw osób pozbawionych wolności i warunkom osadzenia. Jego celem było upowszechnienie wiedzy nt. standardu strasburskiego odnoszącego się do warunków izolacji penitencjarnej i przeciwdziałanie w ten sposób naruszeniom praw osób osadzonych i skargom kierowanym przeciwko Polsce z tytułu naruszenia Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.