Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W uchwale z 26 czerwca 2014 r. (I KZP 14/14) Sąd Najwyższy uznał, że postępowanie karne można wznowić na podstawie art. 540 § 3 k.p.k. nawet wówczas, gdy wobec oskarżonego nie zapadł wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka o naruszeniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wznowienie postępowania jest możliwe także w sytuacji, gdy wyrokiem Trybunału stwierdzono naruszenie praw konwencyjnych w sprawie o identycznej sytuacji faktycznej i prawnej. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich art. 540 § 3 k.p.k. wymaga doprecyzowania, aby wyeliminować wątpliwości powstające na tle jego wykładni. Z tym postulatem Rzecznik zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości, Prokuratora Generalnego.

Wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Zgodnie z art. 540 § 3 k.p.k. postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

W uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2014 r. (sygn. I KZP 14/14), Sąd Najwyższy stwierdził, że „potrzeba” wznowienia postępowania, o której mowa w art. 540 § 3 k.p.k., może dotyczyć nie tylko postępowania w sprawie, do której odnosi się rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka o naruszeniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ale także do innych postępowań karnych, w których zaistniało naruszenie postanowień Konwencji tożsame w układzie okoliczności faktycznoprawnych do stwierdzonego w orzeczeniu tego Trybunału wydanym przeciwko Polsce.

W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy przedstawił dwa możliwe stanowiska. Pierwsze opowiada się za wąską dopuszczalnością wznowienia postępowania karnego. Wznowienie jest możliwe tylko w odniesieniu do oskarżonego, w którego sprawie zapadło orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Natomiast zgodnie z drugim stanowiskiem należy też uwzględnić orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podjęte w innych sprawach przeciwko Polsce, jeżeli sytuacja faktyczna i prawna oskarżonego jest identyczna z sytuacją skarżącego w innej sprawie, który uzyskał korzystne dla siebie orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

W zdaniu odrębnym do uchwały jeden z sędziów Sądu Najwyższego stwierdził, że rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzające naruszenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, wydane w postępowaniu przeciwko Polsce, może stanowić podstawę wznowienia postępowania jedynie w sprawie, do której to rozstrzygnięcie bezpośrednio się odnosi.

Autorzy glosy do uchwały, opublikowanej w Europejskim Przeglądzie Sądowym (nr 1/2016) wskazują na możliwe negatywne konsekwencje uznania art. 540 § 3 k.p.k. za abstrakcyjną podstawę wznowienia postępowania karnego. Oskarżony, który oczekuje na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w swojej sprawie, złoży wniosek do polskiego sądu o wznowienie postępowania powołując się na wyrok Trybunału stwierdzający naruszenie praw konwencyjnych w sprawie podobnej do jego własnej. Nie można wówczas wykluczyć takiej sytuacji, że oskarżony zostanie uniewinniony w postępowaniu wznowieniowym, a następnie Trybunał w Strasburgu stwierdzi, że jego skazanie nie naruszyło praw konwencyjnych.

W ocenie Rzecznika sąd rozpatrujący wniosek o wznowienie powinien sprawdzić, czy skazany skierował skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Można też przyjąć rozwiązanie, które umożliwi złożenie wniosku o wznowienie na podstawie art. 540 § 3 k.p.k. dopiero po upływie terminu na złożenie skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jeżeli sąd rozpatrujący wniosek o wznowienie dowie się o złożeniu przez skazanego skargi do Strasburga, powinien mieć możliwość zawieszenia postępowania do czasu jej rozstrzygnięcia.